Dawletmuratov Adilbay Mirzabaevich

Ekonomikalıq ósiwdiń nátiyjeligi (efficiency of economic growth ) – bul ekonomikalıq ósiwge qanday shıǵınlar menen erisilgenligi bolıp, ol JIÓ ósimin shıǵınlar ósimi menen salıstırıw arqalı anıqlanadı.
Ekonomikalıq ósiwdiń nátiyjeligi – bul makroekonomikalıq xızmettiń nátiyjesi esaplanadı. Onı (S) anıqlaw ushın JIÓ ósimi (∆M) shıǵınlar ósimi (∆TC) menen

salıstırıladı. Bunda
_{S } M
TC


payda boladı. Eń dáslep usı ósiwdi anıqlaw kerek.

Bunıń ushın sol jılǵı JIÓ nen (M ₂) aldıńǵı jıldaǵısı (M₁), sol jılǵı shıǵınlardan (TC₂) aldıńǵı jıldaǵısı (TC₁) alıp taslanadı. Bunda M₂- M₁ hám TC₂ – TC₁ payda bolıp, olardıń ayırması ósimdi bildiredi. Mısalı, málim bir mámlekette sol jılı JIÓ 550 mlrd. dollar bolıp, aldıńǵısı 500 mlrd. dollar bolsa, onıń ósimi 50 mlrd. dollarǵa (550-500=50) teń boladı. JIÓ jaratıw shıǵınları sol jılı 475 m lrd. dollar, aldıńǵı jılı bolsa 450 mlrd. dollar bolsa, shıǵınlar ósimi 25 mlrd. dollar (475 -450=25) boladı. Bunı joqarıdaǵı formulaǵa túsirsek, S= 50 \25=2 kelip shıǵadı. Demek, shıǵın birligi
2 birlik JIÓ ósimin bergen, yaǵnıy ekonomika joqarı dárejede n átiyjeli bolǵan. Egerde bul kórsetkish keyinala 2,2 bolsa nátiyjelik artqan (2,2>2), eger 1,8 bolsa nátiyjelik páseygen (1,8<2) boladı.
Nátiyjeliktiń sociallıq áhmiyeti. Nátiyjelik ekonomikalıq rawajlanıwdı támiyinlewge xızmet etedi. Bul onıń sociallıq áhmiyetliligi esaplanadı.

Ekonomikada sonday qaǵıyda bar, oǵan muwapıq adamlardıń ekonomikalıq jaqtan jaqsı jasawı (turmıs abadanshılıǵı), olardıń tovar hám xızmetlerdi qanshelli dárejede jarata alıwın belgilep beredi.

Adamlar óz miyneti menen jaratqan ónimlerdi tutınadı. Eger bunnan artıq tutınılsa, toplanǵan milliy baylıq jep jiberiledi yamasa mámleket sırtqı qarızǵa batıp qaladı. Sol waqıtta ekonomikanı keleshekte rawajlandırıw ushın investiciya jetispey qaladı, sebebi tutınıwdıń kópliginen toplaw payda bolmaydı.
Ózbekstanda xalıqtıń turmıs dárejesin elede kóteriw ushın ekonomikalıq ósiwdiń nátiyjeligin turaqlı kóterip barıw zárúr.

3. Ózbekstanda ekonomikalıq ósiwdiń joqarı pátlerin támiyinlew faktorları hám nátiyjeleri

Ózbekstanda ǵárezsizlik jıllarında alıp barılǵan reformalar arqalı ekonomikanıń turaqlı ósiwi támiyinlendi, makroekonomikalıq hám finanslıq turaqlılıq bekkemlendi, ekonomika hám onıń ayırım tarawları ortasındaǵı sáykeslik kúsheydi; bazar mexanizminiń strukturalıq bólimleri qáliplesti hám onıń infrastrukturaları júzege keltirilip, rawajlandırıldı.
Mámleketimizde ekonomikalıq ósiwdiń joqarı pátlerin támiyinlew maqsetinde tómendegi processlerdiń ámelge asırılıwına úlken itibar qaratıldı:

• 
  keń kólemdegi sistemalı bazar reformaların izbe-iz ámelge asırıw;
  
• 
  sırt el investiciyaların tartıw ilajların kúsheyttiriw;
  
• 
  ekonomikada tereń strukturalıq ózgerislerdi ámelge asırıw;
  
• 
  óndiristi modernizaciyalaw hám jańalaw;
  
• 
  eksportqa qánigelestirilgen jańa taraw hám kárxanalardı payda etiw;
  
• 
  kishi biznes hám jeke isbilermenlikti jedel rawajlandırıwǵa qaratılǵan, hár tárepleme puxta oylanǵan siyasattı ámelge asırıw.
  

3. Milliy baylıq hám ekonomikalıq potencial

Ekonomikalıq ósiw mámlekettiń milliy baylıǵı hám ekonomikalıq potencialına súyenedi.

Milliy baylıq (national wealth) málim dáwirde mámlekette toplanǵan materiallıq, mádeniy-ruwxıy ónimler hám tábiyiy baylıqlardıń kompleksi esaplanadı.

Keń mániste milliy baylıqqa bulardan tısqarı toplanǵan bilimler, kásip hám tájiriybe de kiritiledi. Milliy baylıq bul ayırım millet yamasa aymaqtıń baylıǵı emes, al málim mámlekettiń ulıwmalıq baylıǵı. Ol óziniń ishki dúzilisine qaray miynet dóretken baylıq hám tábiyat inam etken baylıqtan ibarat. Miynet dóretken baylıq bul tákirar óndiris processinde úzliksiz toplanıp kelingen shiyki zat, janılǵı, bar bolǵan mashina-úskene, imarat-qurılmalar, xalıqqa uzaq múddet xızmet etetuǵın buyımlardan ibarat boladı. Tábiyat inam etken baylıqtı miynet dóretpeydi, ol bar nárse, onnan miynet járdeminde paydalanıladı. Buǵan jerdiń ózi, ondaǵı baylıqlar kiredi, onı pulǵa teńlestirip bahalanadı. Mısalı, Ózbekstannıń jer astı baylıqlarınıń qunı 3,5 trillion dollarǵa teń dep bahalanǵan. Tábiyiy baylıq qanshelli kóp bolsa sonshelli mámleket te bay boladı. Biraq bunıń ushın olar ámelde isletiliwi ker ek, bul bolsa miynet dóretken baylıq esaplanǵan óndiris quwatlıqlarına baylanıslı boladı.
Ózbekstan aymaǵında Mendeleev periodlıq kestesiniń derlik barlıq elementleri tabılǵan. Búgingi kúnde túrli mineral shiyki zatınıń júzge jaqın túrin óz ishine alatuǵın 2700 den zıyat kán hám perspektivalı mineral derekler anıqlanǵan. 900 den zıyat kán qıdırıp tabılǵan bolıp, olardaǵı rezervler qunı 970 milliard AQSh dollarına teń.
Hár jılı mámleketimiz kánlerinen 5,5 milliard dollarlıq qundaǵı paydalı qazılma baylıqlar alınbaqta. Jańa rezervlerden alınıp atırǵan baylıqlardı qosıp esaplaǵanda, bul cifr 6-7 milliard dollarǵa jetpekte.