Dawirlik sistemanin’ VI a gruppa elementlerinen (o-kislorod) aliniwi qolLaniliwi ham qasiyetleri

Dawirlik sistemanin’ VI A gruppa elementlerinen (o-kislorod) aliniwi qolLaniliwi ham qasiyetleri

VI gruppa eki gruppadan ibarat : tiykarǵı gruppasha kislorod, altıngugurt, selen, tellur, poloniy, qosimsha gruppasha xrom, molibden, volfram. Tiykarǵı gruppashanin’ o’zi taǵı ekige bolinedi: tipik elementler (kislorod hám altıngugurt), selen gruppashası (selen, tellur, poloniy).

• VI gruppa eki gruppadan ibarat : tiykarǵı gruppasha kislorod, altıngugurt, selen, tellur, poloniy, qosimsha gruppasha xrom, molibden, volfram. Tiykarǵı gruppashanin’ o’zi taǵı ekige bolinedi: tipik elementler (kislorod hám altıngugurt), selen gruppashası (selen, tellur, poloniy).
• Kislorod, altıngugurt, selen hám tellur tábiyaatda ushraydı, lekin poloniy tek uran katori elementleriniń radioaktiv dárz ketiw ónimleri retinde tarqalgan bolip, onı yadro reaksiyaları jerdemi menen jasalma túrde payda qılıw múmkin.
• Kislorod O, altıngugurt S, selen S ye, tellur Te, poloniy Ro atomlarinin’ sirtqi qabatında 6 (s2 p4) elektron bar. Soǵan muwapiq, bul elementlerdiń oksidleniw dárejesi +6, +4 hám -2 bola aladı. Kisloroddıń oksidleniw dárejesi -2 ge teń.

Altıngugurt, selen, tellur elementleriniń gidridlari H2 S, H2 Se, H2 Te qaytariwshi elementlar bolip, olardıń bunday ózgeshelikleri H2 S den H2 Te ge otken sayin kúsheyip baradı. H2 S—H2 Se—H2 Te qatarinda shep tárepten ong’a otken sayin bul elementlardıń kislotalı ózgeshelikleri kúsheyip baradı, sebebi ionlardıń radiusları S2- den Te2- ge otkende úlkenlesedi. Bul elementlerdiń +6 valentligiga muwapiq keletuǵın gidroksidlari H2 SO4, H2 SeO4, H2 TeO4 quramına iye

• Altıngugurt, selen, tellur elementleriniń gidridlari H2 S, H2 Se, H2 Te qaytariwshi elementlar bolip, olardıń bunday ózgeshelikleri H2 S den H2 Te ge otken sayin kúsheyip baradı. H2 S—H2 Se—H2 Te qatarinda shep tárepten ong’a otken sayin bul elementlardıń kislotalı ózgeshelikleri kúsheyip baradı, sebebi ionlardıń radiusları S2- den Te2- ge otkende úlkenlesedi. Bul elementlerdiń +6 valentligiga muwapiq keletuǵın gidroksidlari H2 SO4, H2 SeO4, H2 TeO4 quramına iye

Bunnan kuramizki, selendan tellurga utilgan sayin oraylıq iondıń koordinasion sanı 4 ten 6 ǵa qayǵı-uwayım uzgaradi. Óytkeni sonda, ionlardıń radiusı S6+ -Se6+ -Te6+ katorida shep tárepten ungga utgan sayin úlkenlesip baradı. H2 SO4 hám H2 SeO4 kúshli kislota bolıp tabıladı. H2 SeO4 sulfat kislotaǵa qaraǵanda bir az kúshsiz kislota esaplanadi; tellurat kislota H2 TeO4 - bularǵa qaraǵanda jáne de kúshsiz, sebebi Te6+ iondıń radiusı S6+ hám Se6+ ionlarınıń radiuslarınan bir muncha úlken. S, Se, Te dıń altı valentli xolatlariga muvofik keletuǵın oksidleri, kislotaları, kúshli oksidlovchilar katoriga kiredi.

• Bunnan kuramizki, selendan tellurga utilgan sayin oraylıq iondıń koordinasion sanı 4 ten 6 ǵa qayǵı-uwayım uzgaradi. Óytkeni sonda, ionlardıń radiusı S6+ -Se6+ -Te6+ katorida shep tárepten ungga utgan sayin úlkenlesip baradı. H2 SO4 hám H2 SeO4 kúshli kislota bolıp tabıladı. H2 SeO4 sulfat kislotaǵa qaraǵanda bir az kúshsiz kislota esaplanadi; tellurat kislota H2 TeO4 - bularǵa qaraǵanda jáne de kúshsiz, sebebi Te6+ iondıń radiusı S6+ hám Se6+ ionlarınıń radiuslarınan bir muncha úlken. S, Se, Te dıń altı valentli xolatlariga muvofik keletuǵın oksidleri, kislotaları, kúshli oksidlovchilar katoriga kiredi.
• Olardıń oksidlew ózgesheligi sulfat kislotadan tellurat kislotaǵa utgan sayin kúsheyip baradı.
• Bul elementlerdiń +4 valentli xolatlariga muvofik keletuǵın
• gidroksidlarinin' ulıwma formulası H2 EO3 bulib, olar ortasha kúshdegi
• kislotalar bolıp tabıladı. (H2 SO3, H2 SeO3, H2 TeO3), sulfit kislotadan H2 SO3 tellurit kislota H2 TeO3 ke utgan sayin bul elementlardıń kislotalı ózgeshelikleri kúshsizlenip baradı, xatto tellurit kislota amfoterlik ózgesheligin xam kórinetuǵın etedi; onıń kaytaruvchilik ózgesheligi xam kúshsiz kórsetilgen, H2 SO3 kúshli kaytaruvchi bulgani túrde H2 TeO3 oksidleytuǵın bolıp tabıladı.

R E J E:

• Kislorodtıń tábiyatta tarqalıwı.
• Kislorodtıń aliniw usılları.
• Kislorodtıń fizikaliq qasiyetleri
• Kisloroddıń ximiyalıq qasiyetleri.
• Ozon.