Davolash fakulteti fakultet va gospital jarroxlik kafedrasi «tasdiqlayman»

Etiologiyasi va patogenezi. Oyoq venalarining varikoz kasalligi birlamchi va ikkilamchi deb tafovut qilinadi. Agar birlamchi varikoz kasallik klapan yetishmovchiligi, venalar tonusi pasayishidan rivojlansa va kasallikning ko‘proq uchraydigan turi xisoblansa, venalarning ikkilamchi varikoz kengayishi chuqur venalar tromboflebitidan keyin kompensator rivojlanadi.

Venalarning varikoz kasalligi rivojlanishiga doir bir necha nazariya-lar mavjud bo‘lib ular quyida keltirilgan.

Mexaniq nazariya - kasallik rivojlanishini uzoq vaqt oyoqda turib qolinganda yoki venalarning proksimal bo‘limlari ezilganda (masalan, xomiladorlikning ikkinchi yarmida) oyoqdan qon oqib ketishi kiyinlashuvi sababli venalardagi bosimning oshishi bilan izohlaydi.

Eng uzun vena - katta teri osti venasi gravitatsion effekt natijasida yuqori qon bosimi ta'siriga uchraydi. Shunga ko‘ra bu kasallikni yana oyoqda turib bajariladigan kasbli mutaxasislarning kasalligi ham deb ataydilar.

Klapan yetishmovchiligi yoki irsiy moyillik nazariyasining tarafdor-lari kasallik avj olishini venoz klapanlarining tug‘ma bo‘lmasligi yoki ularning o‘sib yetilmaganligi sababli funksional yetishmovchiligi bilan izohlaydilar.

Neyroendokrin nazariya tarafdorlari a'zoizmdagi gormonal qayta qurish (xomiladorlik, menopauza, voyaga yetish davri, tug‘ruq va b.) tufayli vena devorining sustlashib qolishiga asosiy ahamiyat beradilar. Bunda chanoq a'zolariga qon oqib kelishi ko‘payadi, arteriola-venulyar anastomozlar ochiladi va venalar tonusi pasayib ketganligidan qon oqib ketishga qiyinchilik tug‘diradi.

Kator tadqiqotchilar venalarning varikoz kengayishi - rivojlanishida arteriola-venulyar anastomozlar yetakchi ahamiyatga ega deb hisoblaydilar (G.P.Alekseev, 1971, V.P.Vasyutkov, 1972). Arteriola-venulyar anastomozlar noqulay omillar ta'siri ostida ochilib ketadi, natijada oyoqqa ko‘p miqdorda qon yuqori bosim ostida tusha boshlaydi, venalar bo‘shlig‘i kengayadi va venalarning ikkilamchi klapan yetishmovchiligi rivojlanadi, varikoz tugunlar paydo bo‘ladi. Varikoz kasalligining bu arterial turiga Parks - Veber - Rubashev kasalligi kiradi.

Yuqorida aytilganlardan venalarning varikoz kengayishi quyidagi qator omillarning bir vaqtda ta'sir qilishi natijasida kelib chiqishi ayon bo‘ldi:

a) moyil qiladigan omillar: venalarning tug‘ma yoki orttirilgan o‘zgarishlari: faoliyat ko‘rsatmaydigan arteriola-venulyar anastomozlar borligi, neyroendokrin buzilishlar, vena devori tonusining pasayishi;

b) keltirib chiqaradigan omillar: oyoq venalarida bosimni oshiradi va venoz qon oqib ketishini qiyinlashtiradi.

Venalarda qon bosimi oshishi va venoz dimlanish Yuzaki venalar, keyinroq komunikant venalarning klapan yetishmovchiligiga, bu esa o‘z navbatida mushaklar qisqarganda qonning chuqur venalardan yuzaki venalarga oqib kelishiga olib keladi. Arteriola-venulyar anastomozlar ochiladi, kapillyarlardagi qon oqimi pasayadi, staz rivojlanadi. Perikapillyar bo‘shliqda ko‘p miqdorda suyuqlik, elektrolitlar, qonning shaklli elementlari, plazma oqsili to‘planadi. Terida va teri osti kletchatkasida biriktiruvchi to‘qima rivojlanadi, mayda tomirlar va kapillyarlar devorida gialinoz va skleroz rivojlanadi, to‘qimalarda almashinuv jarayonlari buziladi. Klinik jihatdan bu shishlar va trofik buzilishlar (terida pigmentatsiya, dermatit, ekzema, yaralar) bilan namoyon bo‘ladi.