Davlatiy moliya

3. Moliyaviy “dastak” samarasi 

Moliyaviy  “dastak”  yoki  moliyaviy  leverij  kompaniya  faoliyatida  qarz 

olingan  pul  mablag‘laridan  foydalanish  bo‘lib,  shu  mablag‘lar  yordamida 

kompaniya rahbariyati ishlab chiqarish faoliyatini moliyalashtirish bilan bog‘liq 

muammolarni hal etadi. Atamani (“dastak”) tanlash fizika qonun-lari, ya’ni biron 

dastak  yordamida  sarflanayotgan  kuchni  ko‘paytirish  mumkinligi  qonuni  bilan 

bog‘liq.  Moliyaviy  “dastak”  samarasi  yordamida  kompaniya  aksiyadorlari  o‘z 

---

220 

kapitalidan  foydalanish  daromadliligi  koeffitsiyentini  (ROE)  oshiradilar.  Biroq 

bunda  mazkur  koeffitsiyentning  firmaning  ishlab  chiqarish  faoliyatidagi 

samaradorlik tebranishiga sezuvchanligi oshadi. O‘z navbatida, firmaning ishlab 

chiqarish  faoliyati  samaradorligi  aktivlar  daromadliligi  koeffitsiyenti  (ROA) 

tufayli  o‘zgaradi.  Boshqacha  qilib  aytganda,  moliyaviy  “dastak”  samarasidan 

foydalanar ekanlar, firma aksiyadorlari ham  moliyaviy va ham ishlab chiqarish 

(operatsion) riski bilan to‘qnashadilar. 

Aktivlar daromadliligi koeffitsiyenti (ROA) qarz olingan mablag‘ bo‘yicha 

foiz stavkasidan yuqori bo‘lsa moliyaviy “dastak” koeffitsiyenti oshganda kapital 

daromadliligi koeffitsiyenti (ROE) ham oshadi. Bu – tushunarli, albatta, chunki: 

agar  aktivlar  daromadliligi  koeffitsiyenti  qarz  olingan  mablag‘  bo‘yicha  foiz 

stavkasidan yuqori bo‘ladigan bo‘lsa, firma investitsiya qilgan kapitaldan foyda 

oladi va foyda summasi firma o‘z kreditorlariga to‘lashi kerak bo‘lgan summadan 

yuqori bo‘ladi. Shu tufayli ortiqcha mablag‘ hosil bo‘ladi va bu mablag‘ firma 

aksiyadorlari o‘rtasida taqsimlanadi. Demak, kapital daromadliligi koeffitsiyenti 

ortadi. Agar aktivlar daromadliligi koeffitsiyenti qarz olingan mablag‘ bo‘yicha 

foiz stavkasidan past bo‘ladigan bo‘lsa, u holda aksiyadorlar bunday mablag‘ni 

yollamaslikni afzal ko‘radilar.  

Masalan,  faraz  qilaylik,  “A”  kompaniyasi  moliyaviy  “dastak”dan 

foydalanadi.  Aksincha,  “B”  kompaniyasi  esa  undan  foydalanmaydi.  Keling, 

kompaniyalar kapitalining daromadlilik koeffitsiyentini (ROE) ikki xil vaziyatda, 

ya’ni    foiz  stavkasi  (1)  10,0%  va  (2)  15,0%  bo‘lganda  solishtiramiz.  Natijalar 

quyidagi 9-jadvalda aks ettirilgan.