Давлатчилик тарихи. Маъруза матни 3-курс 1-Мавзу. Сўнги ўрта асрларда Ўзбек хонликлари

Мустақиллик деклорацияси ва унинг аҳамияти. Ўзбекистонда ва кейинчалик бошқа иттифоқдош республикаларда президентлик лавозимининг жорий этилиши Марказ учун кучли зарба бўлди. Лекин шунга қарамасдан Москва ва унинг республикалардаги югурдаклари бутун имкониятларини ишга солиб Иттифоқни сақлаб қолиш йўлидан борди. Бироқ тарих йўналиши бошқача бўлди. 1990 йил 20 июнда бўлган Ўзбекистон ССР Олий Совети 12-чақириқ II сессиясида Мустақиллик Деклорацияси қабул қилинди. Айнан Мустақиллик Деклорацияси Ўзбекистоннинг мустақиллиги сари ташланган жуда муҳим ва залворли қадам бўлди. Мустақиллик Деклорацияси Ўзбекистон миллий давлат мустақиллигининг ҳуқуқий ва сиёсий асосларини яратиш учун катта хизмат қилди. 1990 йил 14 декабрда Ўзбекистон ССР таркибидаги Қорақалпоғистон АССР суверенитети тўғрисида Деклорация қабул қилинди.
Янги Иттифоқ Шартномаси ва ГКЧР. Ўзбекистондаги сиёсий воқеалар ҳамда Совет Иттифоқи таркибидан 1990 йил март – май ойларида Латвия, Литва, Эстониянинг чиқиб кетиши СССРнинг давлат бутунлигига жиддий таъсир кўрсатди. 1990 йили СССРда коммунистик партиянинг ҳукмронлигидан воз кечилди ва миллий ҳаракат кучайди. Болтиқбўйи мамлакатлари ўз мустақилликларини эълон қилишди. Ҳатто 1990 йил 12 июнда РСФСРнинг давлат суверенитети тўғрисида Деклорация қабул қилинди. 1991 йил 17 мартда биринчи марта СССРда умумхалқ референдуми ўтказилиб, Марказ томонидан Иттифоқни сақлаб қолиш учун жиддий ҳаракат қилинди. (1940 йил августдан СССР 15 та иттифоқдош республикадан иборат эди).
1991 йил 23 апрелда Москва яқинидаги Ново-Огорёвода СССР Президенти М.С.Горбачов ҳамда 9 та иттифоқдош республикалар - РСФСР, Украина, Белорусия, Ўзбекистон, Қозоғистон, Озарбайжон, Тожикистон, Қирғизистон, Туркманистон давлат олий идоралари раҳбарларининг учрашувида “Мамлакатдаги аҳволни барқарорлаштириш ва тангликни бартараф этишга доир кечиктириб бўлмайдиган чора-тадбирлар тўғрисида қўшма баёнот” қабул қилинди. Баёнатда янги Иттифоқ шартномаси ҳужжати лойиҳасини тайёрлаш ишини яқин вақт ичида тугаллаш таъкидланди. Қўшма баёнот “9+1” (9 республика + Марказ) деган номни олди. Жараёнлар мураккаб кечди, тортишувлар узоқ давом этди. “Мустақил давлатлар иттифоқи тўғрисида шартнома” лойиҳаси Ўзбекистон матбуотида 1991 йил 28 июн ва 16 август кунлари эълон қилинди. 20 августда янги Иттифоқ шартномаси имзоланиши керак эди.
Москвада 1991 йил 19-21 августда юз берган воқеалар, КПСС МК Бош котиби ва СССР Президенти М.С.Горбачевнинг ҳокимиятдан четлаштирилиб, вице-президент Геннадий Янаев бошчилигидаги олий эшелон раҳбарлари томонидан “Фавқулодда Ҳолат Давлат Комитети (ГКЧП)” тузилгани, бироқ тез орада унинг РСФСР президенти Борис Елсин раҳбарлигидаги демократик кучлар томонидан бостирилиши СССРнинг келажаги йўқлигидан далолат берарди. Исён барбод бўлгач, СССР таркибидаги иттифоқдош республикалар ўз мустақилликларини эълон қилишди. КПСС ва СССР таназзулга учради. КПСС сиёсий партия сифатида 1991 йил 29 августда ўз фаолиятини тўхтатди. 1991 йил 25 декабрда СССР давлати ҳам халқаро ҳуқуқ субекти сифатида барҳам топди.