Давлат ва жамият қурилиши ҳамда ижтимоий-сиёсий соҳадаги ислоҳотлар бўйича саволлар

Давлат тушунчаси, белгилари ва асосий функцияларини тушунтиринг.

Давлат – бу муайян ҳудудда олий ҳокимиятни амалга оширувчи, махсус бошқарув аппаратига эга бўлган, жамиятдаги барча ижтимоий-сиёсий гуруҳларнинг манфаатларини ифода этувчи, уларни бирлаштириб ва мувофиқлаштириб турувчи оммавий-сиёсий ташкилот.
Давлат оддий бирлик ёки ташкилот эмас, балки ҳуқуқий нормалар асосида ташкил этиладиган ва амал қиладиган сиёсий ташкилотдир.
Ҳозирги вақтда давлатнинг умумэътироф этилган қуйидаги асосий белгиларини кўрсатиш мумкин.

1. 
   Аҳолининг ҳудудий асосга кўра бирлашганлиги. Ҳозирги замон юридик фанида давлат ҳудуди деганда, муайян давлатнинг суверенитети тадбиқ этиладиган доира назарда тутилади. Давлат ҳудуди ўз ичига қуруқлик, сув, ер ости ва ҳаво маконларини қамраб олади.
   
2. 
   Махсус бошқарув аппаратининг мавжудлиги. Давлат ўз олдига қўйган вазифа ва функцияларини амалга ошириш ҳамда жамият устидан бошқарувни ташкил этиш учун мураккаб механизм (аппарат)га эга бўлади. Махсус тарзда ташкил этилган ушбу давлат механизмининг самарали фаолият юритиши учун алоҳида кишилар гуруҳи, яъни давлат хизматчилари бўлиши тақозо этилади. Ушбу шахсларнинг асосий вазифаси жамият устидан бошқарувни амалга ошириш ҳисобланади. Жамият сиёсий тизимининг бошқа тузилмаларидан фарқли ўлароқ, фақат давлатгина қонун чиқарувчи, ижро этувчи ва суд ҳокимияти каби орган ва тузилмаларга эга бўлади.
   
3. 
   Ҳуқуқ тизимининг мавжудлиги. Ҳуқуқсиз давлат мавжуд бўла олмайди. Ҳуқуқ давлат ҳокимиятини юридик жиҳатдан расмийлаштиради ва шу билан уларни легитим, яъни қонуний қилиб қўяди. Давлат ўз функцияларини ҳуқуқий шаклларда амалга оширади. Ҳуқуқ давлат ва давлат ҳокимияти фаолиятини қонунийлик доирасига олиб киради, уларни аниқ ҳуқуқий тартибга бўйсундиради. Шунингдек, давлат томонидан ўрнатилган ҳуқуқ нормалари асосида жамият аъзолари ўртасида юзага келадиган ижтимоий муносабатлар тартибга солинади.
   
4. 
   Солиқ тизимига эгалиги. Фақат давлатгина расмий тартибда солиқ ва бошқа йиғимларни жорий қилиш ҳуқуқига эга. Давлат ҳудудида яшаётган барча шахслар давлат бюджетига мажбурий тартибда қонунчиликда белгиланган солиқларни тўлаб борадилар. Улар ёрдамида давлатнинг фаолият юритиши учун зарур бўлган моддий-молиявий база шакллантирилади. Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 51-моддасига кўра фуқаролар қонун билан белгиланган солиқлар ва маҳаллий йиғимларни тўлашга мажбурдирлар.
   
5. 
   Суверенитетга эгалиги. Давлат суверенитети – маълум бир ҳудудда олий ҳокимиятга эгалик, давлатнинг ички ва ташқи сиёсатдаги тўла мустақиллигидир.
   

Ҳар қандай давлатнинг моҳияти, энг аввало, унинг фаолиятида, функцияларида намоён бўлади. Давлатнинг функциялари, унинг вазифалари ва моҳияти билан узвий боғлиқ бўлиб, давлатнинг моҳияти ўзгариб борган сари функциялари ҳам шунга мос равишда ўзгариб боради. Давлат функциялари – бу давлатнинг мақсад ва вазифаларини амалга оширишга қаратилган давлат фаолиятининг асосий (бош) йўналишларидир. Давлатнинг ички ва ташқи функциялари мавжуд.

34.