Davlat uzb p65

Nutqning sofligi
Nutqning sofligi
adabiy til me’yorlariga va ja-
miyatning ma’naviy-axloqiy qoidalariga bo‘ysunishi
bilan belgilanadi.
Nutqning sofligini ta’minlash quyidagilarga bog‘liq:
– nutqda shevaga xos so‘zlar, ibora, grammatik
shakl-qo‘shimchalar, urg‘u va talaffuzni qo‘llamaslik;
– boshqa tillarga xos so‘z va so‘z birikmalarini
o‘rinsiz qo‘llamaslik;
– jargon va argolar, dag‘al, qo‘pol va parazit
iboralarni qo‘llamaslik;
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

27
– idoraviy yozishmalarda qo‘llanadigan, qolip-
lashgan so‘z va iboralardan voz kechish va shu kabilar.
11- mashq. 
Gaplarni o‘qing, nutqning jamiyat ma’naviy-axlo-
qiy qoidalariga muvofiq tuzilishini ifodalovchi so‘z
birikmalarini aniqlab, daftaringizga ko‘chiring.
1. Har neki senga yetar lison og‘rig‘idin, Bilgilki, qat-
tiqdurur sinov og‘rig‘idin 
(Alisher Navoiy).
2. Yaxshi so‘zlash-
ga o‘rgan va muloyim so‘zlashdan boshqa narsani odat
qilma, negaki, qanday so‘zni gapirishni istasang, tiling shuni
gapiradi
(Kaykovus)
. 3. Kishi so‘z tufayli bo‘ladi malik,
ortiq so‘z qiladi bu boshin egik 
(Yusuf Xos Hojib)
. 4. Bundin
nari betakalluf va ravshan va pok alfoz bila biti: ham senga
tashvish ozroq bo‘lur va ham o‘qig‘uvchig‘a 
(Z. M. Bobur)
.
5. So‘zlaganda sharoitni, suhbatdoshingni hisobga ol, beo‘rin
so‘z aytma 
(A.Navoiy).
6. So‘zing kiyimingdek bekam-u ko‘st
qil, Yoki kiyimingni so‘zingga rost qil 
(N. Xusrav)
. 7. Yaxshi,
ezgu so‘z (nutq) kishiga obro‘, baxt keltiradi. Ezgu so‘zli bo‘l
(A. Navoiy)
.
19- topshiriq.
Hikoyatni o‘qing va muomala, nutqning ja-
miyatdagi o‘rni haqida maqola yozing.
* * *
Xusrav I ning vaziri Buzurgmehrdan inson uchun zarur
narsa nima, deb so‘ragan ekanlar, u:
– Tug‘ma zehn, – deb javob beribdi.
– Tug‘ma zehn bo‘lmasa-chi? – deya so‘rasalar:
– Odob va ilm o‘rgansin, – debdi.
– O‘rganolmasa-chi? – deb so‘rasalar:
– Mol-davlat, zar-u zevar orttirsin, bu ham ko‘p ayblarni
berkitadi, – debdi.
– Eplolmasa-chi?
– Unda, sertavoze va seriltifot bo‘lsin, bu ham odamning
ziynati.
– Bu ham qo‘lidan kelmasa-chi?
– Unda bunaqa tiriklikdan o‘lgan afzalroq, ham odamlar
undan qutuladi, ham o‘zi-o‘zidan qutuladi.
«Hikoyat va rivoyatlar» kitobidan
.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

28