Davlat tili haqida

O’Z VA O’ZLASHMA QATLAM
O’zbek tili leksikasi bir qancha manbalar asosida boyib, rivojlanib boradi. Ularni, eng avvalo, ikkita guruhga ajratish mumkin.
a) o’z ichki imkoniyatlari asosida (ichki manba)
b) boshqa tillardan so’z olish asosida (tashqi manba)
Lug’at boyishining ichki imkoniyatlari kengdir:
a) morfologik va sintaktik usullar bilan yangi so’zlar yasalishi mumkin. M: terimchi, o’tkazgich, tilshunos, serunum, mardlik, futbolchi
b) ilgari qo’llanilib, keyin iste’moldan chiqib ketgan so’zlardan yangi tushunchalarni ifodalash uchun foydalanish. M: vazir, hokim, viloyat, shirkat, noib, tuman
d) sheva so’zlarini faollashtirish, adabiy tilga kiritish. M: mengzamoq (Xorazm) – o’xshatmoq, tenglashtirmoq ma’nosida
O’zbek tili leksikasi tashqi manba asosida ham kengayib bormoqda. Tashqi manba deganda boshqa tillardan so’z o’zlashtirish tushiniladi. M: Konsalting, moliya,internet,
Dunyoda boshqa tillardan so’z olmaydigan, faqat ichki imkoniyatlar asosidagina rivojlanadigan birorta ham til yo’q. Kurash, yonbosh, chala, g’irrom, dakki, halol so’zlarimiz dunyoning barcha tillariga kirib borayotgani kabi, bizning tilimiz ham boshqa tillardan olingan so’zlar hisobiga boyib bormoqda.
Boshqa tillardan qabul qilingan so’zlar o’zlashma so’zlar, olinma so’zlar, chet so’zlar deb nomlanadi.

TARIXIYLIK JIHATIDAN O’ZBEK TILI LEKSIKASI
Eski qatlam o’z ichida 2 ga bo’linadi: a) istorizmlar (tarixiy so’zlar); b) arxaizmlar (arxaiklar)
Istorizm va arxaizm atamalariga munosabat 2 xil:
a) Tarixiy so’zlar ( istorizmlar) – hozirgi hayotimizda mavjud bo’lmagan, turmushimizdan yo’qolgan, eskirgan tushunchalarning nomlaridir. Ularning hozirgi adabiy tilimizda sinonimi bo’lmaydi, chunki ular ifodalagan tushuncha bugungi hayotimizda yo’q. Bunda so’zning o’zi ham, u ifodalagan tushuncha ham eskirgan bo’ladi, M: qozi, mingboshi, juzya, o’lpon, zakot, MURID - Pir yoki eshon(murshid)ga qo’l berib, so’fiylik yo’liga kirgan shaxs.