Давлат ғазначилик тизимини

ИҚТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ № 7, 2012

йўлга қўйилган¹. Бошқа мамлакатларда эса, айрим ҳолатларда ғазна банк секторидан аж- ралмаган ҳолда аҳолидан омонатларни қабул қиладиган банк муассасига айланган. 12 аср- да Франция ҳукумати, хусусий банкларга катта миқдордаги давлат қарзини тўлашга мажбур бўлиб, ғазнага банк функцияларини топшир- ди ва шу йўл билан воситачини (яъни хусусий банкни) сиқиб чиқариш ҳисобидан ғазнанинг функцияларини кенгайтириш орқали ўз ха- ражатларини пасайтириш йўлини тутган². Агар давлат хазинасига тегишли мол-мулк ёки маблағлар йўқолса, ғазначиларнинг хусу- сий маблағлари ҳисобидан ундирилган ва бу ҳолатнинг айрим кўринишлари ҳозирда ҳам франция ғазначилиги фаолиятида сақланиб қолганлигини айтиб ўтиш лозим.
Жаҳон амалиётининг кўрсатишича, ҳозирги вақтда бир гуруҳ мамлакатларда давлатнинг иқтисодий ва молиявий сиёсати- ни ишлаб чиқиш ҳамда амалга ошириш учун масъул бўлган кенг функцияли «ғазна тизим- лари» мавжуд. Мазкур гуруҳга Австралия, Буюк Британия, Кения, Янги Зеландия, Тан- зания, АҚШ ғазначилиги киради. Улар маж- буриятларининг кенг доирасига баъзан (дав- латга келиб тушадиган ва ундан амалга оши- риладиган) тўловлар ҳам киради, лекин ушбу функция асосий бўлмай, балки қўшимча функция ҳисобланади³.
Бошқа кўплаб мамлакатларда ғазнанинг функциялари бир нечта. Масалан, Аргенти- нанинг молиявий бошқарув ва жамоат сек- торини аудит қилиш тўғрисидаги сўнгги қонунига кўра, ғазначилик тизимига жамо- ат секторида тушумларни йиғиш, тўловлар оқимлари ҳамда ҳосил бўладиган нақд ак- тивларни сақлаш билан боғлиқ агентликлар, меъёрлар ва тартиботлар киради⁴. Ушбу эса, ғазна векселларини чиқаришни ҳисобга ол- маганда, давлат қарзларини бошқаришни ғазнанинг функцияларидан истисно эта- ди. Бундай хилдаги ғазначилик кўплаб мам- лакатларда учрайди, лекин ҳар бир мамла- катда улар ўзига хос функцияларга эга. Ай- рим мамлакатларда ғазна мамлакат қарзи, қимматбаҳо металлар ва бошқа активларнинг

1. 
   А.Темур. Темур тузуклари
   
2. 
   Матук Ж. Финансовые системы Франции и других стран. В 2-х т. Пер. с фр. -М: Финстатин- форм. 1994. -155с
   
3. 
   Иванова Н. Г., Маковник Т.Д., Казначейская система исполнения бюджетов. «Питер» Санкт- Петербург. 2001.стр. 57с-90с
   
4. 
   Матук Ж. Финансовые системы Франции и других стран. В 2-х т. Пер. с фр. -М: Финстатин- форм. 1994. -185с
   

сақланиши учун жавоб беради. Баъзи мам- лакатларда у тўловни амалга оширишдан ол- динги талабларнинг текширилишини амалга оширувчи бошқарув аппарати сифатида фао- лият кўрсатади, учинчи турдаги мамлакатлар- да ғазначилик ҳисоботларнинг тўғри тузили- ши учун ҳам жавоб беради⁵.
Ғазначилик турли мамлакатларда турли- ча фунцияларни бажарганлиги учун Ҳалқаро валюта жамғармаси мутахассиси А.Премчанд уни “давлат тўловлари тизими”⁶ деб аташни таклиф этган.
Мазкур тизимни ривожлантириш ва та- комиллаштириш учун ҳар қандай уриниш, мамлакатнинг муайян вазифалари ва шаро- итларига жавоб бериши зарур. Бизнингча Ғазначиликнинг ташкилий тузилиши, бирин- чи галда, ўзида Давлат бюджетини ижро этиш вазифаларини босқичма-босқич ҳал этиш- нинг бутун механизмини акс эттирмоғи ло- зим.
Ғазначилик тизимини янада ривожлан- тириш ва такомиллаштириш мақсадида, Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2007 йил ПҚ-594-сонли қарорига мувофиқ мамлакатимизда Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлигининг Бош Ғазначилиги, ви- лоятлар ғазначилик бошқармалари ҳамда ту- ман ва шаҳарларда ғазначилик бўлимларини ўз ичига олувчи Ғазначилик органларининг ягона марказлашган тизими ташкил этилиб, унинг асосий вазифа ва функциялари белги- лаб берилди⁷.
Ҳар бир давлат бошқарув тизими вақт ути- ши билан ривожлантиришни ва такомиллаш- тиришни тақозо этади. Бу эса ўз навбатида Ғазначилик тизими вазифалари янада опти- маллаштириш билан бир қаторда мазкур ти- зимни ҳам такомиллаштиришни тақоза этади. Бизнингча Ғазначилик органлари- нинг шу кунгача амалиётидан келиб чиқиб уларнинг вазифаларига ва функцияларига қуйидагиларни босқичма-босқич қўшиш ло-
зим. Яъни:

• 
  Давлат бюджети ва бюджетдан ташқари мақсадли жамғармаларнинг молиявий ижро- си (даромадлар ва харажатлар);
  

5. 
   Матук Ж. Финансовые системы Франции и других стран. В 2-х т. Пер. с фр. -М: Финстатин- форм. 1994. -200с
   
6. 
   А.Премчанд. Управление государственными расходами.1994 Международный Валютный Фонд, 1994 ISBN
   
7. 
   Т.Эшназаров «Давлат бюджети газна иж- роси» меъёрий-хукукий ҳужжатлар тўплами. 56-бет,Тошкент-2007й.