Давлат бюджет ижросини таъминлашда хисоб-китоб тизими фаолиятининг роли

1.3 Ta’lim muassasalarida moliyaviy rejalashtirishning xorijiy tajribasi
Jahon amaliyoti taxlili ko‘rsatishicha ta’lim tizimini moliyalashtirish uchun katta mablag‘ni rivojlangan mamlakatlar sarflaydi. Bu, birinchidan, ularda ushbu maqsadlarga davlat xarajatlari ulushi (o‘rtacha 5,6%) jahon bo‘yicha o‘rtacha darajadan chorak baravardan (4,4% ziyodroq) va insoniy taraqqiyot indeksi darajasi past bo‘lgan darajadan taxminan ikki baravar yuqori bo‘lishiga olib keldi. Ikkinchidan, taraqqiy etgan mamlakatlarning aholisining o‘rta sinfini aksariyat qismi ta’lim xizmatlari uchun haqni mustaqil to‘lash qobiliyatiga ega bo‘lib, shu tufayli ushbu mamlakatlarda ta’limga ajratmalarning katta (o‘rtacha YaIMning 2% ga yetadigan) qismi xususiy mablag‘lar hisobidan qoplanadi. Uchinchidan esa,taraqqiy etgan mamlakatlarda YaIMning bir foizining absolyut summasi qolgan mamlakatlarnikiga nisbatan katta hisoblanadi.
Davlat tomonidan oliy ta’limni moliyalashtirishi tizimidagi islohotlari muvaffaqiyatli amalga oshirilayotgan mamlakatlarda oliy o‘quv yurtlarini moliyalashtirishda mablag‘ ajratishning tayanch prinsiplaridan ta’lim yo‘nalishini hisobga olgan holda ma’lum guruhlar bo‘yicha tabaqalashtirilgan va bir talabaga mo‘ljallangan moliyalashtirishning normativ prinsipiga o‘tilgan.
Ta’lim xizmatlarini eksport qilish xorijiy mamlakatlar oliy o‘quv yurtlarining byudjetdan tashqari daromadlarining yirik manbaiga aylanib bormoqda. Mamlakatimiz oliy o‘quv yurtlari ushbu imkoniyatdan samarali foydalana olayotganlari yo‘q. Oliy o‘quv yurtlarining moliyaviy resurslari: davlat byudjeti va byudjetdan tashqari mablag‘lardan tashkil topadi. Bozor munosabatlari rivojlanishi oliy o‘quv yurtlari faoliyatini moliyalashtirishning noan’anaviy byudjetdan tashqari mablag‘larni jalb etishning yangi manbalarini izlab topishni talab qilmoqda.
Tahlillar ko‘rsatishicha Garvard universiteti faoliyatini moliyalashtirish manbalari tarkibida endaument 38% ni tashkil etib pullik ta’lim xissasiga 44% to‘g‘ri kelgan holda ushbu ko‘rsatkich Massachuset texnologiya institutida mutanosib ravishda 35% va 45% ga teng bo‘ldi.
Iqtisodiy rivojlangan chet el mamlakatlarida oliy ta’limni moliyalashning hajmi va usullari bir qator omillarga ko‘ra belgalanadi:

• 
  mamlakat iqtisodi rivojlanganlik darajasi;
  
• 
  oliy ta’lim oldiga mamlakat va uning rahbari qo‘yadigan vazifalar;
  
• 
  milliy an’analar;
  
• 
  oliy talim muassasalarini tuzish, tashkil etish va boshqarishning o‘ziga xosligi.
  

Faqat mana shu holatlar barchasi hisobga olingan xoldagina ta’lim muassasasini moliyalashning milliy modeli shakllanadi.