Дастурлаш асослари

Ходимларни мотивациялашнинг Херцберг назарияси.
Ташкилот ва 
жамоани бошқариш нуқтаи назаридан Херцбергнинг икки омилли назарияси жуда 
муҳимдир. Бу назарияга биноан ташкилот миқѐсида ходим фаоллигига таъсир 
этувчи омилларни икки гуруҳга жамлаш мумкин: 1) ташкилотдаги баъзи 
шароитлар бѝлмаган тақдирда ходимда меҳнатдан қониқмаслик кузатилади, 
бироқ ушбу шароитларнинг яратилиши ходимни фаолликка ундовчи мотивация 
кучига эга эмас. Бу омиллар гигиеник деб аталиб, улар қаторига қуйидагилар 
киради: ташкилот ва маъмуриятнинг сиѐсати; меҳнатни техник назорат этиш; 
бевосита раҳбар билан ходимлар ва шунингдек, ҳамкасабалар билан бѝлган 
муносабат; қийин вазиятларда иш жойидаги хавфсизлик шароити; маош; меҳнат 
шароитлари; гуруҳдаги мавқе; шахсий ҳаѐт. 2) лекин шундай шароитлар ҳам 
борки, уларнинг мавжудлиги ходимда ѝз ишига нисбатан кучли мотивацияни 
юзага келтиради ва ушбу шароитларнинг йѝқлиги кучли қониқмасликка олиб 
келмайди. Буларни мотивацион омиллар деб аталади ва улар қуйидагилардан 
иборат: ходимнинг фикри билан ҳисоблашиш; масъулият ва мустақиллик бериш; 
ѝз-ѝзини такомиллаштириш ва қобилиятларини ривожлантириш учун имконият 
яратиш. Шуниси аҳамиятлики, ходимлар иккинчи тоифа шароитлардан қониққан 
пайтида ва меҳнатга юксак мотивация кузатилганда гигиеник омилларга хос 
камчиликлар таъсирига берилмас эканлар.
Эътибор берилса, Маслоу ва Херцберг таълимотларидаги ѝхшаш томонни 
кѝриш қийин эмас: Мотивацион омилларни Маслоу таълимотидаги ѝз-ѝзини 
такомиллаштириш ва ҳурмат-эътиборга бѝлган эҳтиѐжларга қиѐслаш мумкин, 
гигиеник омиллар эса – физиологик, хавфсизлик ва ижтимоий эҳтиѐжларга мос 
келади. 
Ходимларни мотивациялашда Мак-Грегор назарияси.
Ходимларда 
мавжуд эҳтиѐж ва лаѐқатни билишга оид яна бир таълимот муаллифи Д. Мак-
Грегор бѝлиб, унинг фикрича ходим табиати ҳақида икки хил фикр шаклланган. 
Шу муносабат билан Мак-Грегор қуйидаги кѝринишга эга бѝлган икки қутбли 
тавсифни таклиф этади.
Замонавий раҳбар учун ушбу тавсифларнинг «Й» бѝлимида келтирилган 
таърифлар долзарб бѝлиб ҳисобланади. Демак, раҳбар олдида қѝйиладиган асосий 
вазифа – ходимга ѝз-ѝзини мотивациялаш шароитини юзага келтиришдир. қийин 
шароитда, масалан, бир хил маромдаги ва зерикарли меҳнат, юқори маош асосий 

---

68 
стимулга айланади, чунки ходим қониқиш мақсадида ишдан бѝш вақтда яхши дам 
олиш истагида бѝлади.