Дастурлаш асослари

Раҳбар жинси
. Инсон жинси, унинг айни бир ролга амал қилишини тақозо 
этади. Айниқса, бу ҳолат шарқ мамлакатлари, ҳудудимиз шароитида яққол 
намоѐн бѝлади. Бу ҳудудда эркак ва аѐлга хос жинсий ижтимоий нормалар аниқ
белгиланган. Модомики шундай экан, инсон амалга ошираѐтган кѝпгина хатти-
ҳаракат айнан шу жинсий рол мезони таъсирида идрок этилади. Ҳозир, инсоннинг 
жинсий мансублигига қарамай, касб ѐки лавозим поғонасида катта имкониятлар 
пайдо бѝлаѐтганини кѝрамиз. Мамлакатимизда тадбиркорлик ва давлат 
бошқаруви соҳасида аѐлларга катта йѝл очилган. Аммо, шунга қарамай, раҳбар 
сѝзи кѝпинча эркак жинси билан ифодаланади ва негадир, аѐл раҳбар идора 
этадиган соҳалар, жумладан, маориф, соғлиқни сақлаш, аҳолига хизмат 
кѝрсатишдан нарига ѝтилмайди.
Педагог-раҳбарларнинг ѝз устида ишлаши, тинмай изланиш олиб бориши 
ҳамда, ѝқув жараѐнини замон талаблари даражасида, илмий асосда ташкил этиш 
учун зарурий шароитларни яратиб бериш билан бир қаторда, ижтимоий 
тажрибаларга асосан иш олиб бориш лозимдир.
Педагоглик касби муҳим ижтимоий аҳамият касб этади. Зеро, педагог ѐш 
қалблар камолотининг меъморидир. Бугун у ѐшларни ғоявий – сиѐсий жиҳатдан 

---

138 
чиниқтириб, табиат, жамият, тафаккур тараққиѐти, қонуниятларини ѝргатар экан, 
аввало, у ѐш авлодни келажак меҳнат фаолиятига тайѐрлаши, касб – ҳунар 
эгаллашларига кѝмаклашиши ва жамият учун муҳим бѝлган ижтимоий – 
иқтисодий вазифани ҳал этишга чоғламоғи даркор. Ана шу маъсулият 
ѝқитувчидан ѝз касбининг моҳир устаси бѝлишни, ѝқувчи - ѐшларга тарбиявий 
таъсир кѝрсатиб, уларнинг қизиқиши, қобилияти, истеъдоди, эътиқоди ва амалий 
кѝникмаларини ҳар томонлама ривожлантиришнинг оптимал йѝлларини излаб 
топадиган касб эгаси бѝлишни талаб этади. Бунинг учун педагогик маҳорат фани 
ѝқитувчидан доимо касбий маҳорати устида изланиш учун, унга турли шарт – 
шароитлар яратиши, керакли моддий ва илмий – методик ѐрдам кѝрсатиши ҳамда 
ѝқитувчининг ижодий ташаббускорлигини оширишига кѝмаклашади.
Таълим муассасалари ѝқитувчиларининг аксарияти педагогик жараѐнларни 
ташкил этиш ва бошқаришда ѝқитувчининг асосий вазифалари таълим-тарбия 
жараѐнини илмий асосда ташкил этиш ва назорат қилиш, таълим-тарбия 
жараѐнида ѝқувчиларга ѝрганилиши режалаштирилган мавзу бѝйича зарурий 
ахборотларни етказиб беришдан иборат деб ҳисоблайдилар.
Бизнинг фикримизча, педагогик жараѐнларни ташкил этиш ва бошқариш 
жараѐнида педагоглар томонидан ѝзига хос аҳамият касб этувчи қуйидаги 
вазифалар бажарилиши зарур:
- ѝқув дастурида ѝрганилиши режалаштирилган мавзуга мос равишда таълим 
жараѐнининг таълим-тарбиявий ва ривожлантирувчи мақсадларини белгилаш;
- мақсадга мувофиқ кѝзланган натижаларга эришиш учун вазифалар белгилаш ва 
белгиланган вазифаларни бажариш йѝналишида ташкил этиладиган фаолиятни 
олдиндан режалаштириш, амалга ошириш йѝл-йѝриқларини ва қѝлланиладиган 
педагогик технологияларни танлаш;
- вазифаларнинг мазмун ва моҳиятига кѝра ѝқувчиларнинг имкониятларини 
олдиндан аниқлаштириш ва вужудга келиши мумкин бѝлган вазиятларни 
олдиндан башорат қилиш асосида бажариладиган вазифаларни имкониятларга 
кѝра тақсимлашни режалаштириш;
- таълим-тарбия жараѐнининг самарадорлигига таъсир кѝрсатувчи омилларни 
аниқлаш;
- педагогик жараѐнда ѝқувчиларнинг субъективлигини таъминлаш ва фаоллигини 
оширувчи технологияларни татбиқ этиш жараѐнларини лойиҳалаштириш;
- педагогик жараѐнда фойдаланиладиган дидактик воситаларни танлаш ва 
олдиндан тайѐрлаш;
- педагогик жараѐнларнинг узлуксизлиги ва узвийлигини таъминловчи чора-
тадбирларни белгилаш;
- таълим муассасалари, оила ва маҳалланинг ѝзаро алоқасини таъминлаш;
- педагогик жараѐнларда илғор педагогик тажрибалар ва замонавий ахборот 
технологияларидан фойдаланилиш;
- ДТС ва давлат талабларини амалиѐтда қѝллаш ва унинг мониторингини олиб 
бориш;
- ѝқувчилар ѝртасида анкета сѝровлари ва суҳбат ѝтказиш асосида ахборотлар 
тѝплаш ва таҳлил қилиш;

---

139 
- ѝқувчилар фаолиятини ривожлантириш ва такомиллаштириш йѝналишида 
белгиланган вазифаларни қайта кѝриб чиқиш, янгилаш;
- ДТС ва ДТ асосида мустақил таълим жараѐнларини ташкил этиш;
- ѝқувчиларнинг мустақил таълим жараѐни натижаларига қизиқишини 
шакллантириш ва рағбатлантириш асосида инноватцион фаолиятни ташкил этиш;
- ѝқувчиларнинг ѝқув, меҳнат ва ѝйин фаолиятларини назорат қилиш ва 
мувофиқлаштириш.
Демак, таълим муассасалари педагогларининг ѝз функционал вазифаларини 
амалга ошириш жараѐни педагогик жараѐнларни ташкил этиш ва бошқаришга 
йѝналтирилган вазифаларни амалга ошириш жараѐни бѝлиб, педагогик 
жараѐнларда кѝзланган натижаларга эришиш учун белгиланган мақсадлар 
йѝналишидаги субъект (ѝқитувчи-ѝқувчи)лар фаолиятини режалаштириш, ташкил 
этиш, назорат қилиш, таҳлил қилиш ва баҳолаш, педагогик жараѐнларда бевосита 
ва 
билвосита 
таъсир 
кѝрсатиш 
орқали 
субъектларнинг 
фаолиятини 
мувофиқлаштиришни назарда тутади. 
Хѝш, педагогик маҳоратнинг ѝзи нима? Уни қандай эгаллаш мумкин?