Dasturlar asosiy va qo’shimcha materiallar. Reja

Dasturdagi asosiy va qo'shimcha materiallar. O'rta maktabda tipik elementlar, ularning tipik birikmalari va ular orasidagi tipik munosabatlar o'rganiladi. Kichik davrlar va asosiy gruppachalar elementlarining xossalari o'rganilishidagi qonuniyatlar asosiy materialdir, katta davrlar va qo'shimcha gruppachalardagi elementlar xossalarining o'zgarish qonuniyatlari esa qo'shimcha material hisoblanadi.

Asosiy material sifatida atom va molekula (elektron, proton, atom yadrosi, ion, valent elektron), elektrolitik dissoziaziya, almashinish va neytrallanish reaksiyasi, elektroliz, sul'fat kislota, selitra, kaliy xlorid, ammiak va boshqalar qaraladi.

Kimyo kursidagi asosiy materialning hajmini juda aniq belgilash zarurati qo'shimcha materialning ahamiyatini zarracha ham kamsitmaydi. Kimyoni yaxshi o'zlashtirishda qo'shimcha material katta rol' o'ynaydi. O'quvchilar uchun asosiy material qat'iyan majburiydir va uni o'quvchi yaxshi o'zlashtirishi kerak. Qo'shimcha material o'quvchi uchun majburiy emas, o'quvchilar bu material to'g'risida eng umumiy tushunchaga ega bo'lishlari kerak.

Dasturda ko'rsatilgan umumdavlat bilimlar va o'quvchi uchun uning minimumi, shuningdek kimyodan o'tqaziladigan laboratoriya ishlari va amaliy ishlar ro'yxati xuddi boshqa fanlardagiday qat'iyan majburiydir va u tegishli tashkilotlar tomonidan vaqti-vaqtida tekshiriladi. Dasturlar 1921-1949 yillarda 7-10 sinflar uchun yagona bo'lgan. 1949-1950 yillardan boshlab 7-sinf hamda 8-10 sinf uchun aloxida yozilgan, bunda 7-sinfda kirish qismi, qolgan sinflarda asosiy kimyo bilimlari berilgan. 1949-50 o'quv yiligacha bo'lgan dastur va shu yildan boshlab ishlatiladigan dasturdagi mavzular quyidagicha berilgan:

1949-50 o'quv yiligacha bo'lgan dastur	1949-50 o'quv yilidan boshlab ishlatiladigan dastur
MAVZULAR
1. Modda va ularning o'zgarishi	1. Modda va ularning o’zgarishi. Moddaning molekulyar tuzilishi.
2. Suv	2. Kimyoviy reaksiyalar. Atomlar
3. Kislorod va vodorod	3. Kislorod. Havo
4. Element to'g'risida tushuncha	4. Vodorod
5. Moddalar massasining saqlanish qonuni. Havo	5. Asosiy kimyoviy qonunlar. Valentlik
6. Tarkibning doimiylik qonuni	6. Suv va eritmalar
7. Atom-molekulyar ta'limot	7. Eng muxim kislotalar, asoslar va tuzlar
8. Oksidlanish va qaytarilish	8. Uglerod, yonish
9. Oksidlar, asoslar, kislotalar va tuzlar	9. Temir va boshqa metallar

Kimiyoning asosiy kursi dasturi esa o'rta maktabning yuqori VIII –X sinflari uchun quyidagicha:

1949-50 o'quv yiligacha bo'lgan dastur	1949-50 o'quv yilidan boshlab ishlatiladigan dastur
MAVZULAR. 8-sinf
1. Oksidlar,asoslar, kislotalar va tuzlar	1. Oksidlar,asoslar,kislotalar va tuzlar.
2. Galogenlar.	2. Eritmalar.
3. Oltingugurt.kislorod gruppachasi.	3. D.I.Mendeleyevning davriy sistemasi bilan tanishish
4. Azot va fosfor.	4. Galogenlar.
	5. Kislorod.
MAVZULAR. 9-sinf
1. Uglerod va kremniy.	1. Azot va fosfor.
2. Elementlar davriy sistemasi va modda larning tuzilishi.	2. Uglerod va uning birikmalari.
3. Eritmalar, elektrolitik dissozilanish nazariyasi.	3. Organik moddalar:
4. Metallarning umumiy xossalari.	a) Uglevodorodlar.
5. Ishqoriy va ishqoriy yer metallar.	b) Spirtlar
6. Alyuminiy.	v) Fenol
7. Temir.	g) Oddiy efirlar
	d) Organik karbon kislotalar.
	e) Murakkab efirlar
	j) Murakkab efirlar al'degidlar.
	k) Uglevodlar.
MAVZULAR. 10-sinf
1. Organik ximiya	Organik moddalar
a) uglevodorodlar	1.Tarkibida azot bo'ladigan organik moddalar
b) spirtlar, fenollar	2. Elektrolitik dissoziaziya
v) al'degid va ketonlar	3. Atomlar tuzilishi
g) murakkab efirlar	4. Metallar
d) yog'lar	5. Davriy sistema gruppachalari bo'yicha elementlarning obzori
e) tarkibida azot bo'ladigan organik moddalar

Mamlakatda umumiy yetti yillik ta'limdan umumiy o'n yillik ta'limga o'tish to'g'risidagi va o'rta umumiy ta'lim maktablarida politexnika ta'limi joriy qilish to'g'risidagi qarorlari kimyo kursining mavjud dasturlarini tubdan o'zgartirishni talab etdi – o'rta maktab uchun yangi dastur tuzish zaruratini tug'dirdi. Yangi dasturda 8-10 sinflarda asosiy e'tibor ximiyaviy elementlarni o'rganishga qaratilgan:

1954-55 o'quv yiligacha bo'lgan dastur	1954-55 o'quv yilidan boshlab ishlatiladigan dastur
7-Sinf
1. Moddalar va ularning o'zgarishi	1. Moddalar va ularning o'zgarishi
2. Ximiyaviy reaksiyalar va atomlar	2. Atomlar. Kimyoviy elementlar. Kimyoviy qonunlar.
3. Kislorod va havo	3. Kislorod. Havo. Yonish.
4. Vodorod	4. Vodorod. Suv.Valentlik.
5. Asosiy ximiyaviy qonunlar	5. Oksidlar, asoslar, kislotalar va tuzlar
6. Suv va eritmalar
7. Eng muxim kislotalar
8. Uglerod va yonish.
9. Temir va boshqa metallar
8-Sinf
1. Oksidlar, asoslar, kislotalar.	1. Ishqoriy metallar
2. Eritmalar	2. Galogenlar.
3. D.I.Mendeleyevning elementlar davriy sistemasi.	3. Kislorod va Oltingugurt
4. Galogenlar.
5. Kislorod va Oltingugurt.
9-Sinf
Azot va fosfor.	D.I.Mendeleyevning elementlar davriy qonuni.
Uglerod. Organik moddalar.	Azot va fosfor.
	Uglerod va kremniy.
10-Sinf
1. Tarkibida azot bo'ladigan organik moddalar.	Metallar.
2. Kremniy.	Avogadro qonuni va uning kimyoda qo'llanilishi.
3. D.I.Mendeleyevning elementlar davriy qonuni va sistemasi.	Organik moddalar.
4. Elektrolitik dissoziyalanish.
5. Metallar.
6. Davriy sistema gruppalari bo'yicha elementlarining obzori.