Dastlabki kimyoviy tushunchalar

DASTLABKI KIMYOVIY TUSHUNCHALAR
Kirish.
Kimyo so’zining ma’nosi arab tilidan olingan bo’lib, “qora yer” “qora tuproq” degan ma’nolarni anglatadi.
Kimyo so’zi xitoychadan tarjima qilinganda “oltin” degan manoni, yunonchada esa “asil metallar ishlab chiqarish” degan ma’nolarni ham anglatadi.
Biz kimyo fanini uch qisimga bo’lib o’rganamiz: 1) Umumiy kimyo; 2) Anorganik (Noorganik) kimyo; 3) Organik kimyo
Kimyo fani moddalarning tarkibini, tuzilishini, xossalari va ularda sodir bo’ladigan o’zgarishlarini o’rganadigan fandir.
Kimyo faninig predmeti tabiiy va sintetik moddalardir.
Kimyo fanidagi bazi fundamental tushunchalar:
«Fazoda ma’lum o’lcham va shakilga ega bo’lgan har qanday predmetga jisim deyiladi» Mavjud bo’lgan barcha jisimlar moddalardan tashkil topgan. Masalan; don ̶ jisim, don tarkibiga kraxmal oqsil va o’simlik moylari kiradi, ular esa moddalardir; qoshiq ̶ jisim, u temirdan yasalgan, temir esa modda hisoblanadi.

«Jismning tarkibiy qismiga modda deyiladi. Moddalar asosan molekulalardan va atomlardan tashkil topgan. Hozirgi kunda 18 mln.dan ortiq modda o’rganilgan. Masalan: Suv, neft, oltin, temir, xavo

Moddalarning bir-biridan farq qiladigan yoki bir-biriga o’xshaydigan u yoki bu belgilariga xossalari deyiladi. Moddalar muayyan fizikaviy va kimyoviy xossalarga ega.
Moddaning fizikaviy xossalari deganda ularning agregat holati, rangi, hidi, tami, zichligi, eruvchanligi, suyuqlanish va qaynash temperaturasi, issiqlik va elektor o’tkazuvchanligi va shunga o’xshash xususiyatlari tushuniladi.
Moddaning kimyoviy xossalariga ularning boshqa moddalar bilan ta’sir etish-etmasligi, tashqi tasir natijasida o’zining tarkibini va tuzulishini o’zgartrish-o’zgartirmasligi, oksidlovchi yoki qaytaruvchilik xossalari, metall yoki metallmasligi vahakozalar tushuniladi.
Masalan: Suv (H₂O)ning 1) fizik xossalari: zichligi 1g/cm³ teng bo’lgan ta'msiz, rangsiz suyuklik, 100°C da qaynaydi, 0°C da muzlaydi, issiqlik va elektr tokini yomon o’tkazadi. 2) kimyoviy xossalari: yonmaydigan, neytral modda.