Daryolarning to’yinish manbalari hissasini miqdoriy baholash Daryolarning iqlimiy tasnifi

qor suvlaridan to'yinuvchi daryolar turiga kiritilgan. Nihoyat, daiyo  
oqimida uchta to‘yinish manbalaridan har birining salm ogi 50  foizdan kam b o isa , bu daryo  aralash  manbalar hisobiga to‘yinuvchi  turga kiritilgan. 
Daryolarning to‘yinish manbalarini o ‘rganish va aniqlash ular  
suvidan samarali foydalanishda muhim ahamiyatga ega. Shu sa-  
babli 0 ‘rta Osiyoda gidrologiya fanining rivojlanishiga katta hissa  
qo‘shgan olim V.L.Shulst 1944 yilda hudud daryolarining to‘yinish  
manbalariga ko‘ra tasnifini ishlab chiqqan. 
Unda qayd etilishicha, 0 ‘rta Osiyo daryolarining umumiy  
to‘yinishida qor suvlari boshqa manbalar-muzlik, yomg‘ir suvlari va  
yer osti suvlariga nisbatan ustun turadi. Biroq qor suvlari va shuning-  
dek boshqa xil manbalaming yillik oqimdagi salmog‘i turli daryolar­ 
da turlicha boiadi. Boshqacha qilib aytganda, turli daryolarning  
to‘yinish sharoitlari ham turlichadir. Shu sababli V.L.Shulst, asosan  
yer osti suvlaridan to ‘yinuvchi kichik daryolami hisobga olmagan  
holda, 0 ‘rta Osiyo daryolarini quyidagi to‘rt turga boiadi: 
1. Muzlik-qor suvlaridan to‘yinadigan daryolar; 
2. Qor-muzlik suvlaridan to‘yinadigan daryolar; 
3. Qor suvlaridan to‘yinadigan daryolar; 
4. Qor-yomg‘ir suvlaridan to ‘yinadigan daryolar. 
Ushbu tasnifda daryolarning qaysi turga mansubligini belgilov-  
chi mezonlar 1.9.1-jadvalda keltirilgan. 
Odatda daryoning to‘yinish manbalari miqdorini aniqlashda  
oqimning yillik  gidrografidan  foydalaniladi. Oqim gidrografi deb,  
o ‘rtacha kunlik suv sarflarining yil ichida o ‘zgarishini ifodalaydigan  
davriy chizmaga aytiladi
Daryo oqimi yomg‘ir hamda togiardagi qor va muzliklaming  
erishi hisobiga hosil bo‘ladi. Har ikki holda ham hosil b oigan  
suvning bir qismi yer ostiga shimiladi, bir qismi bugianadi, faqat  
qolgan qismigina oqim hosil boiishida ishtirok etadi. Yomgiming  
y ogishi yoki qor va muzlikning erish jadalligi yer ostiga shimilish  
hamda bugianishning birgalikdagi jadalligidan katta boigandagina  
oqim hosil boiadi. 
Yuqoridagi shart bajarilgandan so‘ng hosil b oigan oqim  
yuza  oqim  yoki  yonbag‘irlar oqimi   deyiladi.
Bunda oqim juda kichik  
jilg ‘alar ko‘rinishida boiadi. Ana shu kichik jilg ‘alar qo‘shilib,  
vaqtinchali oqar suvlami, ular esa o‘z navbatida qo‘shilib, o‘zanda  
doimiy oquvchi soylami hosil qiladi. Soylar suvining qo‘shilishidan  
daiyo oqimi hosil boiadi. Daiyo oqimiga yer osti suvlari ham kelib  
qo‘shiladi. Demak, daryo oqimi Yer yuzasi va yer osti suvlarining  
yigindisidan iborat boiadi. 
Yuqorida daryo oqimining hosil b o iish jarayoni juda sodda  
ko‘rinishda tasvirlandi. Lekin, aslida, daryo oqimining hosil bo iish i  
juda murakkab tabiiy jarayondir. 
Daryo oqimining hosil boiishiga quyidagi tabiiy-geografik omil­ 
lar ta’sir etadi: -havzaning geografik o ‘mi; -iqlim sharoiti; -geologik  
tuzilishi va relefi; -tuproq sharoiti; -o‘simlik qoplami; -gidrografik  
sharoiti (muzlik, k o i, botqoqlik) va boshqalar. 
Oqim hosil boiishiga insonning daryo havzasidagi xo‘jalik faoli­ 
yati ham jiddiy ta’sir ko‘rsatadi.