|
Darvingacha bulgan davrda evolyusion goyalarning rivojlanishi.
Kadimgi greksiya va rimda tabiat xakidagi tasavvurlar. Kadimgi gretsiyada antik filosoflar ma'lumotlariga karaganda dastlabki grek materialist faylasuflari tabiatdagi barcha xodisalarni bilib olishga uringanlar. Kadimgi greklar tabiatdagi xama xodisalarni xudoga baglaganlar. Materialist faylasuflar esa ana shu fikrlarga stixiyali karshi chikdilar. Ular xamma narsa vujudga keladi va yukoladi, dunyoni xudo yaratgan emas, u xarakat natijasida paydo bulgan dedilar.
Dunyodagi xamma narsalarni olov, suv, xavo va yer belgilab beradi deb uylar edilar. Ular tabiatni bir butun deb tushunishga urindilar xamda barcha xodisalar bir-biriga boglik deb tushunishga xarakat kildilar. Gretsiyada katta savdo shaxarlari falsafiy maktablar vujudga kelib unda siyosiy ishlar fales, faylasuflar bor edi.
Materialistik faylasufi geraklit ta'limotida rivojlanib, u dunyoni xudo yaratgan emas, kotib kolgan narsa yuk, xamma narsa xarakatda, tabiatdagi xamma narsa boshkasiga aylanadi degan goyani ilgari surdi. Ammo u xodisalar orasida eng asosiysi olov deb tushunadi va olov uchib davoga va suv, yerga aylanadi, yer yana suyulib suvga, suv esa parlanib yulduzlarga aylanadi degan fikrni aytdi.
Sisitsiyalik empedokn (e.o.483-423) ta'limotiga kura 4ta moxiyatning olov, yer, suv, xavo xamma mavjudotni paydo kiladi.
U tirik mavjudotlar-kuyosh, mavjud bulmagan paytdan bunyod bulgan. Kuchli yomgirlardan sung balchikdan usimliklar paydo bulib keyinchalik esa xayvonlarning kismlari ya'ni buyinsiz boshlar, yelkasiz kullar, peshonasiz kuzlar vujudga kelgan degan. Ana shu tanani kismlari kushilgan, ayrim xollarda mayib majruxlar, maxluklar paydo bulgan keyinchalik esa xayvonlar paydo bulgan degan goyani ilgari surdi. Eng kimmatli fikr shundaki, u organizmlarni xayotga moslashishi sabablarini tushuntirishga intildi.
Yirik ensiklopedist demokrit (e. O. 460-370) materiya tuzilishining atomistik nazariyasini ishlab chikdi. Uning fikricha tabiatdagi xamma narsalar mayda, bulinmaydigan zarrachalar-atomlardan iborat. Tabiatda ruy beradigan xamma uzgarishlar bushlikda xarakat kiladigan atomlarning xar xil tarzda birikishi va ajralishidan vujudga keladi.
Demokrit fikricha: bulinmas atomlar doimo tasodifiy xarakatda bulganidan shakli va xajmi xar xil bulgan talay jismlar bir joyga tuplanib kolgan. Bulardan eng ogirlari pastga tushib yengillari xavoga kutarilgan. Pastga tushganidan-yer, osmonga kutarilganidan-osmon, olov va xavo paydo bulgan.
Yer yuzidan balchiksimon modda bulgan, uning suyuk kismidan dengiz, kattik kimslaridan esa moddalar xayotni yuzaga keltira boshlagan. Shundan xayvonlar paydo bulib, vujudi issiklari yukoriga parvoz kilgan, tanasida yer oralashmasi borlari esa yerda yashab kolishgan. Eng seram moddalardan tashkil topgan suv xayvonlari suvda yashab kolgan. Sungra esa yer sovib yirik xayvonlar xosil bulishi tuxtagan. Ana shu xayvonlar uziga xoslari bilan juftlashib yangi organizmlarni paydo kilgan.
Xatto demokrit odamni kelib chikishi va ijtimoiy xayotni rivojlanishini izoxlab berishga urindi. Dastlabki kishilar xayvonlarga uxshab xayot kechirgani, birga ov kilishi, sovuk va ochlikdan kirilib ketishi, keyinchalik esa olovdan foydalanganligi va gorda yashaganliklarini ta'kidlab utdi.
Gretsiyada empedokl va demokrit tomonidan yaratilgan goyalar rimda xam tarkaldi.
Rim foylasufi- lukretsiy kar ( e.o. asr) uzining “narsalar tabiati xakida” kitobida xamma narsalarni xudo yaratgan kishilarga karshi chikib, olam abadiy va uzgaruvchan, tirik mavjudotlar yerga osmondan tushgan emas, ular yer yuzida paydo bulgan, usimliklar yerdan usib chikkan degan goyalarni ilgari surdi.
Ana shunday materialistlar bilan bir katorda idealistlar xam maydonga chikdilar. Masalan: platon (e.o. v-iv) fikricha jon banadan fark kiladi, u abadiy odam ulganidan keyin jon boshka kishiga utadi. Aklsizlarni jon sudralib yuruvchilarga, yengiltak kishilarni joni esa kushlarga utadi.
F. Engels fikricha «universal kalla» deb nomlangan faylasuflardan biri aristotelda materialistik va idealistik goya mavjud. U materiya borligini shubxa kilmaydi. U butun tabiatni jonli deb tushunadi.
Aristotel fikricha jonli narsada 3 xil asosiy belgi: ya'ni: 1. Usish, kupayish uchun zarur oziklanish. 2. Organizmni xarakatlanishga majbur kiladigan sezgi va 3. Tafakkur.
Organizmlarda jon xar xil buladi. Oziklantiruvchi jon- usimliklarda
Do'stlaringiz bilan baham: |
