Darsning texnologik xaritasi mavzu

MASHQLAR BAJARISH

1-topshiriq. Gaplardagi his-hayajonni ifodalovchi vositalarni topib izohlang.

2-topshiriq. Gaplarni his-hayajonsiz o'qib ko'ring. Ular ifoda maqsadiga ko'ra qanday gaplar hisoblanadi? Tinish belgilari qo'yilishida o'zgarish bo'ladimi?

110-mashq. Berilgan his-hayajonsiz gaplarni his-hayajon gapga aylantiring. Tinish belgilariga e'tibor bering.

1. Bahor... Barqut kiyib bezandi bog'lar

2. Ipak qurticha g'ayrating yo'qmi?

3. Suhbat aylaylik, kelinglar, jo'ralar, o'rtog'lar.

4. Toiiggi qishloq manzarasi go'zal.

5. Bu chorakni a'lo baholarga yakunlasang.

Mashqlarni bajargach his-hayajon gaplarning talaffuzi, ohangi, yo­zuvda qo'llanadigan tinish belgisi baravar tahlil qilib ketiladi. Ba'zan tabiiy ravishda yuzaga kelgan vaziyat, holatlar o'qituvchiga juda qo'l keladi. Masalan: ushbu mavzu mashqlarini ishlash davomida o'quvchi undov gapni darak gap ohangida o'qishi ko'p uchraydi. Shunda o'qituvchi barchaning e'tiborini tortib:

• 
  E 'tibor bering, hozirgi о 'qilgan jumla his-hayajon gap bo'ldimi?-deb so'raydi.
  
• 
  Yo'q, his-hayajon gap bo'Imadi, chunki his-hayajon ohangi bilan o'qilmadi, - qabilidagi javob olishga erishishi kerak.
  

108-,109-mashqlar aynan his-hayajon gaplarda talaffuz va ohang-ning ahamiyatini his etishga o'quvchilarai yo'llashga mo'ljallangan. Shuning uchun bu ikki mashqni o'quvchilar yakka, mustaqil holda emas barcha sinfdoshlari, o'qituvchisi bilan birgalikda har bir gapni talaffuz, ohang va tinish belgisini qo'yish nuqtai nazaridan muhokama qilib ba-jaradilar. Bunda bitta-ikkita gapda bo'lsa ham qo'sh undov (!!) so'roq

va undov (?!) qo'yiladigan gaplarni yuzaga keltirish kerak, chunki nutq vaziyatidan kelib chiqib tushuntirilsa yoki bajartirilsa, o'quvchining xotirasida yaxshi saqlanib qoladi.

-Gulni men o'stirdim!-Bu gap og'zidan qanday chiqib ketganini Odiljon sezmay qoldi. - Hali g'unchasi ko'p, mana ko'rasizlar, ochilganda Nodiraga ham, Nigoraga ham beraman.

Bobo iljayib uning yelkasiga qoqdi: - Barakalla, bo'talog'im! Niyatingki birovlarning ko'nglini olish ekan, demak, sendan haqiqiy bog'bon chiqadi.

109-mashq. Berilgan gaplarni his-hayajon bilan o'qing.

1. -Iya, o'g'lim a'lochi derdingiz, xati shumi hali...

2. Barakali mehnatdan so'ng rohatlanib dam olish qanday zavqli!

3. O, qoyilman, shuniyam hisobga oldingizmi?!