Darsning taqdimot maketi Slayd 1 Fel so’z turkumi

Slayd 12
Orttirma nisbat. Bajaruvchining ta’siri bilan boshqa shaxs yoki narsa tomonidan bajarilgan harakat yoki holatni bildiruvchi fe’l shakllari orttirma nisbat shakli deyiladi. Orttirma nisbat shakllari -t, dir (-tir), -qiz (-g’iz), -gaz (-kaz, -qaz), -r, -ar, -iz kabi qo’shimchalar yordamida yasaladi.
Slayd 13
Orttirma nisbat qo’shimchalarining ishlatilishi. Orttirma nisbatning -t qo’shimchasi unli tovush bilan tugagan fe’l asoslariga qo’shiladi. Masalan, to’qit, ishlat. Jarangli undosh bilan tugagan bir bo’g’inli fe’l asoslariga (kelso’zidan boshqa), shuningdek, z undoshi bilan tugagan ortttirma nisbat yasovchisidan keyin -dir, jarangsiz undosh bilan tugagan fe’l asoslariga esa - tir qo’shimchasi qo’shiladi.

Slayd 14

1. 
   fe’l negiziga –t affiksini qo`shish bilan: qisqart, boyit kabi;

   b) fe’l negiziga –tir (-dir) affikslarini qo`shish bilan: keltir, chaqirtir, kuldir, buzdir kabi;

   v) sh, ch, t, undoshlari bilan tugagan fe’l negizlariga –ir affiksini qo`shish bilan: shoshir, ichir, botir kabi;

   g) oxiri undosh bilan tugagan bir bo`g`inli fe’l negizlariga –ar affiksini qo`shish bilan: chiqar, qaytar kabi;

   
   

Slayd 15

d) oxiri undosh bilan tugagan fe’l negizlariga -g`iz, -giz, -qaz, -g`az, -kaz, -qiz, -kiz affikslarini qo`shish bilan: turg`iz, egiz, o`tkaz, qutqaz, yutqiz, etkiz kabi;

e) oxiri m, q undoshlari bilan tugagan fe’l negizlariga –iz affiksini qo`shish bilan: tomiz, oqiz, boqiz kabi;

f) fe’l negiziga –sat (-sa+-t qo`shma affiksi) affiksini qo`shish bilan: ko`rsat (faqat ko`r fe’l negiziga qo`shiladi) kabi.

Slayd 16
-ir, -ar, -z qo’shimchalari undosh bilan tugagan bir bo’g’inli fe’llarga qo’shiladi. Masalan: shoshir, chiqar, oqiz. -giz, -g’iz qo’shimchalari jarangli undosh bilan tugagan fe’l asoslariga qo’shiladi. Masalan: yutqiz, ketkiz, yurgiz, turg’iz. Ba’zan fe’l asosiga orttirma nisbat hosil qiluvchi birdan ortiq qo’shimchalar qo’shilishi mumkin. Masalan, o’qit – o’qittir, to’ldir – to’ldirg’iz, yozdir – yozdirtir. Bunday holatda orttirma nisbat ma’nosi kuchayadi.