Дарсликда биофизика асослари, инсон организмида бўладиган жараёнлар, тўқима тузилишларининг фаолияти ҳамда биофизикада қўлланиладиган атама ва аниқликлар кўриб чиқилган

T
1 
– T
2
>0 ва 
Т
1
> 
Т
2
, 
бу эса ўз–ўзича ўтаётган жараёнда иссиқлик ҳарорати юқорироқ бўлган 
жисмлардан харорати пастроқ бўлган жисмга ўтади, деган Клаузиус 
таърифига мос келади. 

---

16 
Агар иссиқлиқ машинаси иссиқлиқ алмашиниши жараёнида олган 
энергиясини тўла иш бажариш учун сарф қилиб, совиткичга энергия 
узатмаса, у ҳолда Q
2
— 0 ва (1.11)дан қуйидаги тенгликка эга бўламиз: 
(1–Т
1
/Т
2
)

1 
лекин бундай бўлиши мумкин эмас, чунки 
Т1 
ва 
Т1 –
мусбат. Бу ердан Томсоннинг иккинчи (тур) 
абадий двигатель бўлиши мумкин эмас, деган 
таърифи 
келиб 
чиқади. 
(1.11) 
ифодани 
бошқача кўринишда ёзамиз: 
0
;
1
1
2
2
1
1
1
2
1
2





T
Q
T
Q
T
T
Q
Q
(1.12) 
Ишчи модда томонидан олинган ёки 
берилган иссиқлик миқдорининг, иссиқлик
алмашиниш жараёнидаги температурага нисбати 
келтирилган иссиқлиқ миқдори 
дейилади. 
Шу сабабли (1.12) ни қуйидагича ифодалаш мумкин, бир цикл 
давомидаги келтирилган иссиқлик миқдорларининг алгебраик йиғиндиси 
нолдан катта бўлмайди (қайтувчан циклларда нолга тенг, қайтмас 
циклларда эса нолдан кичик). 
1.10–расм
1.11
–
расм 
Агар системанинг ҳолати Карно цикли бўйича ўзгармасдан, бошқа 
бирор ихтиёрий цикл бўйича ўзгарса, у холда уни етарлича осуда кичик 
Карно циклларининг тўплами кўринишида тасаввур этиш мумкин (1.10– 
расм). У холда (1.12) ифода етарлича кичик бўлган келтирилган иссиқлиқ 
миқдорларининг йиғиндисига айланади. Бу эса лимитда 


0
T
dQ
(1.13) 
интеграл билан ифодаланади. 
(1.13) ифода ҳар қандай қайтмас («<» белги) ёки қайтувчан («=» 
белги) цикл учун ўринлидир. dQ/T элеменлтар келтирилган иссиқлик 
интеграл белгисидаги айлана интеграллашни берк контур ёки цикл бўйича 
олинаётганини кўрсатади. Икки 
а 
ва 
б 
жараёндан иборат қайтувчан циклни 
кўриб чиқамиз (1.7–расмга). Унга қуйидаги тенглик тўғри келади:
1.9–расм 

---

17 
(1.13) га асосан қайтувчан цикллар учун қуйидагига эга бўламиз: 
Интеграллаш чегараларини 
б 
йўл бўйлаб ўзгартириб, куйидагига эга 
бўламиз: 
Охирги тенглик, системанинг бир ҳолатдан бошқа холатга қайтувчан 
ўтиши пайтидаги келтирилган иссиқлиқ миқдорларининг алгебраик 
йиғиндиси жараёнга боғлиқ бўлмасдан, шу газ массаси учун системанинг 
бошланғич ва охирги ҳолатлари орқали аниқланишини кўрсатади. 1.11– 
расмда турли хил кайтувчан жараёнларнинг графиклари 
(а, 6, в
) 
кўрсатилган бўлиб, улар учун бошланғич 1 ҳолат ва охирги 2
 
ҳолат 
умумий ҳисобланади. Бу жараёнларда иссиқлик ва иш миқдори турлича, 
лекин келтирилган иссиқлиқ микдорларининг йиғиндиси бир хил бўлар 
экан. 
Жараён ёки кўчишга боғлиқ бўлмаган физик характеристикалар, 
одатда системанинг вазиятига ёки бошланғич ва охирги ҳолатига мос 
келувчи бирор функция икки қийматининг айирмаси каби ифодаланади. 
Масалан, оғирлик кучи ишининг траекторияга боғлиқ эмаслиги бу ишни 
траекториянинг 
бошланғич 
ва 
охирги 
нуқталаридаги 
потенциал 
энергиялари айирмаси орқали ифодалашга имкон беради: электростатик 
майдон кучларининг ишини кўчирилаётган заряднинг кўчиш йўналишига 
боғлиқ эмаслиги бу ишни заряд кўчирилаётган бошланғич ва охирги 
нукталардаги майдон потенциалларининг айирмаси орқали боғлашга
имкон беради.
Қайтувчан жараён учун келтирилган 
иссиқлиқ микдорининг йиғиндисини,система 
ҳолатинйнг