Дарслик./Абулқосимов Ҳ. П., Абулқосимов М.Ҳ., Топилдиев С. Р. –Т

Ташқи иқтисодий фаолиятини тартибга солиш усулларининг 
умумий таснифи 
Ташқи 
иқтисод
ий 
муносаб
ат-
ларнинг 
кўрини
шлари 
Билвосита 
(Таъриф) 
усуллар 
Бевосита (Нотариф) усуллар 
Иқтисодий 
Маъмурий 
Меъёрий-
ҳуқуқий 
Ташқи 
савдо 
Божхона 
божлари 
(экспорт, 
импорт 
божлари); 
Божхона 
тарифлари 
Экспорт 
ва 
импорт 
солиқлари; 
Валюта 
тушумидан 
ажратмалар 
меъёрлари; 
Марказий 
банкка 
сотилиши 
мажбурий 
бўлган валюта 
тушумлариннг 
ҳисссаси.
Лицензиялаш, 
квоталаш; 
Божхона 
божлари(мавсум
ий, 
махсус, 
демпингга 
қарши, 
компенсацион); 
Экспортни 
ихтиёрий 
чегаралаш; 
Пасайтирилган 
экспорт баҳоси; 
Энг кам импорт 
баҳолари; 
Экспорт 
субсидиялари; 
Жарималар. 
Маҳсулотлар 
баённомаси; 
Ташқи 
иқтисодий 
алоқа 
қатнашчилар
ини рўйхатга 
олиш; 
Бошқа 
божхона 
расмиятчили
клари. 
Маҳсулот 
сифати, 
товарларни 
ўраш 
ва 
маркировка
лашга 
билдирилга
н талаблар, 
меъёр 
ва 
техник 
стандартла
р 
Капитал 
миграци
яси 
Кредитнинг 
фоиз ставкаси; 
Суғурта 
мукофотларин
инг миқдори; 
“Сузиб 
юрувчи” 
тартибга 
солинадиган 
валюта курси; 
Молия 
операциялари 
учун 
лицензиялар; 
Корхона устав 
фондида 
хорижий 
капитал 
улушининг 
мумкин бўлган 
Сармоялаш, 
кредит 
бериш 
ва 
суғрта 
шартлари; 
Чет 
эллик 
сармоячилар 
учун иқтисод 
тармоқларин
и аниқлаш; 
Валюта 
операцияла
рини 
ошириш 
жараёнига 
қўйиладига
н талаб ва 
стандартла
р. 

---

384 
Чет 
эл 
валютасини 
сотувчи 
ва 
харидордан 
олинадиган 
мажбурий 
тўлов миқдори. 
чегараси; 
Хорижий 
валюта 
олиб 
келиш 
ва 
жорижга валюта 
олиб 
чиқиш 
миқдорини 
белгилаш. 
Қўшма 
ва 
чет 
эллик 
корхоналари
ни 
бошқаришда 
миллий 
ходимларни 
иштирок 
этиш 
шартлари. 
Ишчи 
кучи 
миграци
яси 
Ишчи 
кучи 
бозори(энг кам 
иш 
ҳақи 
миқдори); 
Ижтимоий 
суғурталаш 
шартлари; 
Четга чиқиш ва 
четдан келиш 
ҳужжатларини 
расмийлаштир
иш 
учун 
тўланадиган 
божлар 
ва 
тўловлар. 
Мамлакатга 
келаётган 
шахслар 
учун 
квоталар; 
Ишга 
жойлашиш учун 
рухсат бериш. 
Ишчи 
кучини 
четдан 
келиши 
ва 
четга 
чиқишини 
расмийлашт
ириш 
тартиби 
ва 
шартлари. 
Ишчи 
кучини 
таълими, 
малакаси, 
жинси 
ва 
ёшига 
қараб 
қўлланилад
иган талаб 
ва 
стандартла
р. 
 
18.4. Ўзбекистонда ташқи иқтисодий фаолиятни эркинлаштириш ва 
такомиллаштириш йўналишлари 
 
Ташқи 
иқтисодий 
фаолият 
қатнашчилари 
ҳақида 
фикр 
билдирилганда, асосан муайян мамлакатнинг товар экспорт-импорт 
операциялари, капиталлар, кредитлар, инвестициялар ҳаракати, ишчи 
кучи миграцияси ва улар билан боғлиқ бўлган муносабатлар назарда 
тутилади. 
Мустақилликнинг дастлабки босқичида экспортнинг асосий қисмини 
хом ашё ташкил этган бўлса, иқтисодиётни эркинлаштириш жараёнида 
тайёр маҳсулотларни экспорт қилиш жадаллик билан кўпайиб бормоқда. 
Ўзбекистонда давлатнинг ташқи иқтисодий соҳадаги сиёсатини 
шакллантиришда режали иқтисодиётдан мерос бўлиб қолган иқтисодий 
алоқаларнинг хусусиятлари ҳам ҳисобга олинган. Унга кўра, анъанавий 
товарлар савдоси билан чекланиб қолиш, халқаро иқтисодий муносабатларнинг 

---

385 
хизматлар ва ахборотлар, молия капитали ва ишчи кучи билан айирбошлаш 
каби турларини деярли ривожланмаганлигини, импортнинг экспортдан 
устунлигини, экспорт ва импорт структурасининг самарасизлиги: четга асосан 
хом ашё чиқарилиб, четдан истеъмоли товарлари келтирилганлиги каби 
салбий жихатларини санаш мумкин. 
Бундай ҳолат республика иқтисодиётидаги номутаносибликни янада 
чуқурлаштирди. Шунинг учун ҳам, Ўзбекистонни жаҳон ҳамжамиятига 
қўшилиши республиканинг мавжуд имкониятларини объектив баҳолашни ва 
улардан миллий манфаатлар йўлида имкони борича тўлиқ фойдаланишни талаб 
қилади. 
Мустақиллик йилларида Ўзбекистонда ташқи иқтисодий фаолият 
қатнашчиларининг хатти-ҳаракатларини эркинлаштириш борасида изчил 
ислоҳотлар олиб борилди. Унга кўра, ислоҳотларнинг тадрижий ривожланиш 
босқичида дастлаб ташқи савдони тартибга солишнинг институционал ва 
ҳуқуқий базаси яратилиб, ташқи савдони тартибга солишда билвосита 
маъмурий усуллардан кенг фойдаланилган бўлса, кейинги босқичларда 
ташқи савдони тартибга солишнинг халқаро амалиётга мос келадиган 
бевосита иқтисодий усуллари жорий этилиб, экпортга йўналтирилган ташқи 
савдо 
сиёсати 
олиб 
борилди. Ташқи 
савдони 
босқичма-босқич 
эркинлаштирилиши натижасида миллий валютани жорий операциялар 
бўйича конвертациялашувига эришилди (18.4.1- жадвал). 
18.4.1- жадвал 
Ўзбекистон Республикаси ташқи савдосини эркинлаштириш 
босқичлари 
Биринчи 
босқич – 
1991-1994 йй. 
Импорт ўрнини қоплаш сиёсатининг юритилиши. Ташқи 
савдони тартибга солишнинг институционал ва ҳуқуқий 
базаси яратилди. Ташқи савдо сиёсатида нотариф усуллари 
етакчилик қилди. 
Иккинчи 
босқич – 
1995-1997 йй. 
Ташқи савдони тартибга солишнинг халқаро амалиётига 
мос келадиган дастаклари жорий қилинди. Бу давр 
миқдорий чекловларининг қисқариши ҳамда кенг миқёсда 
экспорт ва импорт божларини фаол қўллаш даври 
ҳисобланади. 
Учинчи 
босқич – 
1997-1999 йй. 
Бу давр ташқи савдони эркинлаштиришни 
чуқурлаштириш, тариф ва нотариф усулларини 
соддалаштириш, мамлакат экспорт салоҳиятини оширишга 
қаратилган савдо сиёсатининг юритилиши, экспорт 
божларининг бекор қилиниши, экспортга йўналтирилган 
сиёсатнинг олиб брилиши билан изоҳланади. 
Тўртинчи 
босқич – 
Ташқи савдони ва валюта бозорини эркинлаштиришга 
қаратилган янги давр ҳисобланади. 2002 йилнинг 1 

---

386 
2000-2003 йй. июлидан бошлаб импорт тарифининг уч поғанали 
ставкалари (0; 10; 30) жорий этилди. 
Бешинчи 
босқич – 2003 
йилдан 
2016йилга 
қадар 
Ўзбекистон ташқи савдосини эркинлаштириш босқичи. 
Ташқи савдони босқичма-босқич эркинлаштириш 
натижасида миллий валютанинг жорий операциялар 
бўйича конвертациялашувига эришилди. Бу, ўз навбатида, 
экспортга йўналтирилган иқтисодиётни ривожлантириш 
учун кучли рағбатлантириш бўлди.
Олтинчи 
босқич – 2017 
йилдан 
бошланди. 
Ташқи иқтисодий фаолиятни янада эркинлаштиришнинг 
янги босқичи. Валюта бозори ва ташқи иқтисодий 
фаолиятни эркинлаштириш, хусусан қўшни давлатлар 
билан иқтисодий алоқаларни ривожлантириш. Экспортни 
янада рағбатлантириш мақсадида техник жихатдан 
тартибга солиш тизимини халқаро стандартларга 
уйғунлаштириш 
Республикамизда ҳам экспорт салоҳиятини ошириш мақсадида 
миллий ишлаб чиқарувчиларга ўзи ишлаб чиқарган товар (иш, 
хизмат)ларни экспорт қилганида бир қатор солиқ имтиёзлари кўзда 
тутилган. Жумладан: