Дарслик./Абулқосимов Ҳ. П., Абулқосимов М.Ҳ., Топилдиев С. Р. –Т

Экспорт ва импортни квоталашнинг ташқи савдони чегаралаш 
воситаси сифатида қўлланилиши 
Жаҳон амалиётида маҳсулотлар, шунингдек ишчи кучи экспорт ва 
импортини чегаралаш мақсадида квоталаш кенг қўлланилади. Унда ваколатли 
давлат ёки халқаро ташкилот алоҳида маҳсулотлар, хизматлар, мамлакатлар 
ва мамлакатлар гуруҳи бўйича маълум даврга экспорт ёки импортга миқдорий 
ёки қиймат чегараларни (квоталарини) белгилайди. Давлат томонидан 
тартибга солиш тадбири сифатида квоталаш тўлов балансларини, ички бозорда 
талаб ва таклифни баланслаштириш учун, музокараларда ўзаро келишувга 
эришиш учун қўлланилади. Ўзбекистонда квоталаш халқ истеъмол молларини 
ва стратегик хом ашёнинг муҳим турларини олиб чиқишни чегаралаш усули 
сифатида қўлланилмоқда. 
Ишчи кучининг ташқи миграциясини тартибга солишда ҳам квоталаш 
усули қўлланилади. Кўпгина ривожланган мамлакатлар ички меҳнат бозорини 
ҳимоялаш мақсадида хориждан ишчи кучи импортига квоталар ўрнатилади. 
Лицензиялаш ва квоталашдан ташқари ташқи иқтисодий фаолиятни турли 
кўринишларини тартибга солиш мақсадида иқтисодий ҳарактердаги бошқа 
бевосита усуллар ҳам қўлланилади.
Уларга божхона божларининг баъзи турлари, экспортни ихтиёрий 
чегаралаш, пасайтирилган экспорт баҳоси ва энг кам импорт баҳоси, экспорт 
субсидиялари, корхона низом фондида капитал ҳиссасини аниқлаш, белгиланган 
валюта курси ва бошқалар киради. 
 
Жаҳон амалиётида қўлланиладиган махсус, демпингга қарши ва 
компенсацион божхона божлари 
Ташқи савдони тартибга солишнинг бевосита тарифли бўлмаган 
усуллари гуруҳига божхона божларининг махсус, демпингга қарши, 
компенсацион ва бошқа турлари киради. 
Баъзи ҳолларда мамлакатлар томонидан махсус божхона божлари 
қўлланилади. Масалан, маҳсулотлар олиб келиш ҳажми ва шарти маҳаллий 
ишлаб чиқарувчиларга зарар келтирса ёки мамлакат манфаатларига зид 
бўлганда қўлланилади. Махсус божхона божларининг миқдори ҳар бир 
аниқ ҳолат учун алоҳида ўрнатилади. 
Демпингга қарши қаратилган божлар жаҳон амалиётида кенг 
қўлланилиб, ўзида қўшимча импорт божларини акс эттиради. Улар одатда 

---

381 
жаҳон нархларидан ёки импорт қилаётган мамлакат ички нархларидан 
паст нархлар бўйича экспорт қилинаётган маҳсулотларга ўрнатилади. Бу 
божларни белгилаш ҳақидаги қарорни Халқаро суд маҳаллий ишлаб 
чиқарувчилар ва сотувчилар мурожаатидан сўнг чиқаради ҳамда унинг 
миқдорини ва тўлаш тартибини белгилайди.