Дарслик Бакалавриат йўналиши: 5140800-педагогика ва психология талабалари учун дарслик

3.Пикник тип - бош, кўкрак қафаси ва қорин бўшлиғи яхши ривожланган, семиришга мойил, таянч-ҳаракат аъзолари яхши ривожланмаган кишилардир.
Е.Кречмер мазкур типлар билан айрим руҳий касаллик ўртасида мувофиқлик бор, деган фикрни илгари суради. Масалан, атлетик ва астеник типлар шизофренияга мойилроқ деб ҳисоблайди.
Е.Кречмер типологияси ҳаётий кузатишлар асосида хулосалар чиқариш орқали тузилган бўлса ҳам камчиликларга ега. Баъзи илмий тадқиқотлар маълум тана тузилишига ега кишилар руҳий касалликларга мойил еканлигини аниқлади ва характер аксентуацияси ҳақидаги фикрларни илгари суриш имконини берди.
Характер борасидаги назариялар.
Характер борасидаги таълимотлар тарихи узоқ ўтмишга бориб тарқалади. Хусусан, Арасту ва Афлотун киши характерини башарасига қараб аниқлашни таклиф қилган едилар. Уларнинг характерологияси асоси қанчалик содда бўлса, шунчалик ғаройиб фараз ётарди. Кишининг ташқи кўринишида қандайдир ҳайвон билан ўхшашлик белгисини топиш тавсия қилинарди, сўнгра еса унинг характерини ана шу ҳайвонннинг характери билан айнан бир хил деб қараш керак еди. Жумладан, Арастунинг айтиши бўйича, буқаники сингари йўғон бурун ишёқмасликни билдиради, чучқаникига ўхшаш тешиклари катта-катта кенг бурун аҳмоқликни, арслонники каби бурун мағрурликни, ечкилар, ғйлар, ва қёнларники сингари жунининг майинлиги қўрқоқликни, шерлар ва ёввойи чучқаларники каби жуннинг дағаллиги ботирликни англатади.
Характерни аниқлашнинг бу ва шунга ўхшаш физиологик тизими ақл-садосини биз, масалан, ўрта асрлик Суриялик ёзувчи Абул-Фараж Бар Ебрейда кўрамиз. Унинг китобида шундай кўрсатма мужассамлашгандир: "Йўғон ва калта бўйли киши бўйвал сингари қаҳр ғазабга келиши мойиллигига ега". Узун ва ингичка бўйли қўрқоқлик аломати. Бундай киши буғу сингари ҳуркадиган бўладики, "Қайси бирининг бўйни жуда кичик бўлса, тулки сингари маккор бўлади".
ХВИИИ асрда Иоганн Каспар Лафатернинг физиологик тизими машҳур бўлиб кетди. У инсон боши "қалбини кўрсатадиган ойна" бўлиб саналади ва унинг тузилишини, бош суягининг конфигурасияни, имо-ишорасини ўрганиш киши характерини ўрганишнинг асосий йўли деб ҳисоблади. Лафатер таниқли одамлар шахси устидан бир қатор оқилона кузатишлар қолдирди. Улар унинг илмий жиҳатдан мутлақо аҳамияциз, лекин жуда қизиқарли "Физиогномика" китобида йиғилгандир. Лафатернинг фикрига кўра, Гётенинг генийлиги ҳақида енг кўп даражада унинг, "бурни далолат берадики, у Гёте позисиясининг "маҳсулдорлигини, мазмуни ва муҳаббатини - қайд етади".
Лафатернинг ўлимидан кейин кўп ўтмай пайдо бўлган янги характериологик таълимот френология деган ном олди.
Френология немис врачи Франс Галлнинг номи билан боқлангандир. Галлв таълимотининг асосида характернинг барча хусусиятлари бош мия ярим шарларида ўзларининг қатъий ихтисослашган марказларга ега деган тасдиқ ётади. Бу фазилатларнинг ривожланиш даражаси миянинг тегишли қисмлари катталигига тўғридан-тўғри боғлиқдир. Галлнинг маслагига кўра, бош суяклари миянинг қавариқ ва чуқурча жойларига аниқ мос келганлиги учун ҳам, унинг руҳий белгиларини аниқ айтиб бериш учун кишининг бош суягига бир назар ташлаш ёки шунчаки бошнинг "Бўртик жойларини" ушлаб кўриш афтидан йетарли бўлса керак.
Бу таълимотда умуман мия ярим шарининг тузилиши шахс хусусиятларига боғлиқ бўлади, деган тўғри бошланғич фикрдан ташқари барчаси ниҳоят даражада нотўғридир.