Дарслик Бакалавриат йўналиши: 5140800-педагогика ва психология талабалари учун дарслик

Ҳаракатни идрок қилиш
Биосфера ва носферадаги ҳаракатларни идрок қилиш жисмларнинг (баъзан нисбий жиҳатдан бошқа ижтимоий-сиёсий, табиий ҳолатларнинг) фазодаги (ижтимоий ҳаётдаги) ўрин алмашинувини бевосита (бавосита) акс еттиришдан иборатдир. Шу сабабдан, ҳаракат таққосланмасдан идрок қилиниши илмий психологик манбаларда қайд қилиб ўтилади. Мабодо ҳаракатдаги жисм уни қуршаб турган ҳаракациз бошқа жисмларга таққосланган ҳолда идрок қилинса, бундай тоифадаги ҳаракат нисбатан идрок қилиш деб аталади. Агарда ҳаракатланаётган жисм ҳеч қандай нарса билан таққосланмасдан идрок қилинса, бу кўринишдаги ҳаракат еса нисбат берилмасдан нисбациз идрок қилиш дейилади.
Теварак-атрофдаги нарса-ҳодисалар муайян вақт давомида ўз ўринларини алмаштириб турадилар. Кишилар нарса-ҳодисаларнинг фазода ўрин алмаштириб туришини, яъни ҳаракатини ҳам идрок қиладилар. ҳаракатни идрок қилишда кўриш ва кинестезик анализатор асосий рол ўйнайди. Тезлик, тезланиш ва ҳаракатнинг йўналиши ҳаракат қилаётган объект параметридир. Одам нарсаларни ҳаракати ҳақида икки йўл билан маълумот олиши мумкин.

• 
  Ҳаракатни бевосита идрок қилиш
  
• 
  Ҳаракат ҳақида хулоса чиқариш.
  

Ҳаракатни бевосита кўриш орқали идрок қилиш икки хилдир.
а) кўзни ҳаракатдаги нарса билан бирга юритиш
б) кўзни бир нуқтага қаратиб туриш.
Ҳаракат тез ёки секин бўлаётгандек идрок қилинади. Ҳаракатни бундай идрок қилиниши нарсаларнинг объектив тезлигига ва унинг идрок қилинувчидан қанчалик узоқ яқинлигига боғлиқ Ҳаракатни ешитиш анализатори ёрдами билан ҳам идрок қилинади.
Таянч тушунчалар
Агрозия - идрокнинг бузилиши. Аграфия миянинг маълум бир жароҳатланишида натижасида содир бўлади
Апперсепсия (лот. ар - га, қарашли, перcептио - идрок) - шахс идрокининг аввалги билим ва тажрибаларига ҳамда унинг умумий қизиқиш, хавасларига боғлиқлиги.
Аттраксия (фр. аттрактион - қизиқиб интилмоқ, талпинмоқ) - бир кишини бошқа киши кўриб қолганда, идрок етганда юз берадиган тафаккур тури.
Аудивизуал идрок (инг. аудио - ешитмоқ висион - кўрмоқ) - бир вақтнинг ўзида ҳам ешитиб, хам кўриб идрок қилиш.
Галлюсинасия (лот. - cинатио - алаҳлаш) - реал воқеликдаги нарса ва ҳодисаларнинг анализаторларга бевосита таъсирисиз онгимизда турли образларнинг ҳаёлий равишда пайдо бўлишидан иборат психопатологик ҳодиса.
Идрок - сезги аъзоларига таъсир етиб турган нарса ва ҳодисаларни бевосита яхлитлигича акс еттириш жараёни.
Идрокнинг константлиги - (лот. cонстантис - ўзгармас, доимий) - идрок шароити ўзгарсада, идрок қилишдан ҳосил бўлган нарса образларнинг (уларнинг шакли, ранги, ҳажми) нисбатан ўзгармаслиги, турғунлик ҳолати.
Идрокнинг предметлилиги - жамики оламдан олинган маълумотларни - ахборотларни ички олам объектига киритиш хусусияти.
Идрокнинг бутунлилиги - идрок хусусиятларидан бўлиб, бу сезги аъзоларига бевосита таъсир етиб турган объектларни, уларнинг белги ва хусусиятлари билан биргаликда қўшиб идрок қилишдан иборат.
Иллюзия - (лот. иллусио - алдаш) - борлиқнинг нотўғри идрок етилиши.
Кузатувчанлик - шахс хусусиятларидан бири, у кишининг идрок қилиш жараённда нарсаларни камдан-кам учрайдиган аммо муҳим томонларини пайқай олишида намоён бўлади.
Персептив ҳаракатлар (лот. регсертио - идрок етмоқ) - идрок жараёнининг асосий тузилиши бирлиги, бу идрок объектларини билиб олиш ва уни хотира образлари билан солиштиришдан иборат.
Персептив тизим - идрокнинг муайян жараёнини таъминловчи анализаторлар йиғиндиси.
Предметлилик (идрокда) - объективлаштириш ҳолати, унда ташқи оламдан олинадиган маълумотлар қайта ва шу борлиқ билан солиштирилади ва натижада идрокнинг ҳақиқий буюм ва нарсаларни қабул қилишини таъминлайди.
Танловчанлик - идрокнинг хусусияти, буни шахснинг йўналиши ёки унинг тажрибасини белгилаб беради.
Туюш - идрок турларидан бири, бу тактил ва мускул - ҳаракат сезгиларидан иборат.
Фазони идрок қилиш - воқеликдаги нарса ва ҳодисаларнинг фазода тутган ўрнини, шаклини, миқдорини уч ўлчов асосида (баландлик, кенглик, узунликда) бевосита акс еттириш.