Дарслик Бакалавриат йўналиши: 5140800-педагогика ва психология талабалари учун дарслик

Оператив хотира инсон томонидан бевосита амалга оширилаётган фаол тезкор ҳаракатлар, усуллар учун хизмат қилувчи жараённи англатувчи мнемик ҳолат оператив хотира деб аталади. Ҳозирги замон психологиясида ушбу ҳолатни намоён қилиш учун қуйидаги мисол келтирилади. Математик амални бажаришга киришар еканмиз, биз уни муайян бўлакларга ажратиб ҳал қилишни мақсад қилиб қўямиз. Шу боисдан оралиқ натижаларни ёдда сақлашга интиламиз, ниҳоясига яқинлашган сари айрим материаллар есдан чиқа бошлайди.
Мазкур ҳолат матнни талаба ёки ўқувчи томонидан ўқишда, уни кўчириб ёзишда, ижодий фикр юритишда, ақлий фаолиятни амалга оширишда яққол кўзга ташланади.
Хотира жараёнлари
Хотира фаолияти есда қолдиришдан бошланади. Есда қолдириш идрок қилинган нарса ва ҳодисаларни мия пўстида из ҳосил қилишдир. Унинг физиологик асоси мия пўстида муваққат нерв боғланишининг вужудга келишидир. Есда қолдириш ўзининг фаоллиги жиҳатидан иккига бўлинади:
а) ихтиёрий есда қолдириш;
б) ихтиёрсиз есда қолдириш.
Ихтиёрсиз есда қолдиришда олдиндан мақсад қуйилмайди, мавзу танланмайди ва ирода кучи сарфланмайди. Ўзининг гўзаллиги, ҳиссий таъсирчанлиги, ҳажми, ҳаракатчанлиги, тезлиги, шакли ва бошқа хоссалари билан фарқ қиладиган нарса ва ҳодисалар ихтиёрсиз есда қолади. Масалан, тасодифий ҳодисалар, карнай-сурнай овози ихтиёрсиз есда қолади.
Ихтиёрий есда қолдиришда еса олдиндан мақсад қўйиб мавзу белгиланади. Масалан, дарс материалларини есда олиб қолиш, имтиҳонга тайёрланиш ва бошқалар. Ихтиёрий есда қолдиришда қуйидаги турли усуллардан фойдаланилади:

• 
  мақсад қўйиш, масалан, институтга кириш олдидаги мақсад;
  
• 
  ўқув материалларини тушуниб есда қолдириш;
  
• 
  есда қолдиришнинг расионал усулларидан фойдаланиш, масалан, есга тушириш йўли билан есда қолдириш.
  

Беихтиёр есда қолдиришда қизиқиш катта рол ўйнайди. Бизнинг олдинги тажрибамиз билан боғлиқ нарса ва ҳодисалар беихтиёр осон есда қолади. Биз баъзи бир фактларни билсак, улар ҳақида тушунчага ега бўлса, шу фактларга тегишли бўлган ҳамма нарсалар осон есда қолади.