Dahnoma asari muallifi Y. Amiriyga Navoiy tarifi

Kechib ollida yuz turluk daqoyiq (nozik ma’nolar, nozik nuqtalar, chigalliklar),

Maorif birla anvoyi haqoyiq.

Bir hay’at riyozisidin terib gul,

Biri hikmat shifosidin berib mul (may, sharob).

Biri Uqlidis ashkolin hal etib,

Biri ko‘k jadvalinda madhal (kirish, kiradigan joy) etib,

Biri faqr ichida asrab maqomin (faqirlik bilan, dunyodan kechib)

Biri mantiq sori eltib kalomin...

Yusuf Amiriy “Dahnoma”da qoʻbizning zavqbaxsh kuyi, nayning mayin sadosi, barbatning jarangdor navosi va tanburning oʻtli nolasi mayxoʻrlik kechasiga fayz kiritganligini tasvirlarkan, ayniqsa, mugʻanniyning qoʻshiqlari va soqiyning goʻzal odobi ham mayxoʻrlikning taʼsirini oshirganligini aytib bunday deydi:

Mugʻanniylar cholib majlisda xoʻshlar,

Yurub soqiy tutub sarkoʻcha qoʻshlar.

Ulandi kecha tegru el yigʻini,

Chiqardi el chogʻirdin achchigʻini. (195-bet.)

 

Asarda may bazmi ishtirokchilarining holati, kayfiyati, ularning bir-biriga boʻlgan munosabatlari: bu davrada soqiyning oʻrni, may taʼsirida suhbatdoshlarning mulohazasiz soʻzlari, xushchaqchaqlik va xursandchilik tuygʻulari ham juda hayotiy aks ettirilgan:

 Oʻpib soqiy ayogʻin dam-badam el,

Koʻngul ochilmogʻiga bogʻlabon bel…

Tarab ishrat xatidin tortmay bosh,

Koʻngul chini surohidin boʻlub fosh.

Hikoyatlar uloshib bir-biriga,

Quloq solmay yiravchilar yiriga…

Yusuf Amiriy o’zbek va fors tillarida ijod qilgan zullisonayn shoir hisoblanadi. Bizgacha shoirning uncha to’liq bo’lmagan devoni, noma janriga oid ”Dahnoma”si, “Bang va Chog’ur” munozarasi yetib kelgan bo’lib, Londondagi Britaniya muzeyida saqlanadi. Amiriyning “Dahnoma” asari Is’hoq Xorazmiyning “Muhabbatnoma” asaridan ta’sirlanib yozilgan. “Dahnoma” (forscha dan-10, noma-xat) asari o’nta nomadan iborat. Shoir “Dahnoma” da Xorazmiyning “Muhabbatnoma” asari uslubini takrorlagan bo’lsa ham, bu asar o’z tilining ravonligi va syujet chiziqlarining pishiqligi bilan ajralib turadi. “Dahnoma” ga kiritilgan ishqiy nomalar oshiq va ma’shuqaning bir-biriga yo’llagan maktublaridan tashkil topgan.

“Dahnoma” asari quyidagicha tuzilgan.

1.