Д. Т. Абдукаримов

Синтетик ва мураккаб дурагай популяция навларини яратиш. 
Чекланган – эркин чангланиш сунъий мураккаб дурагай (поликросс) нав 
популяцияларини яратишда кенг қўлланилади. Бу усулдан фойдаланиб 
мустакил ҳамдўстлик мамлакатларида беданинг кўп навлари яратилган. Канада 

---

116 
ва АҚШ да бу усулдан фойдаланиб беда, кизил себарга ва бошқа экинларнинг 
қатор навлари ҳосил қилинган. 
Селекциянинг вазифалари ва бошланғич материалнинг биологик 
хусусиятларига қараб мураккаб дурагайли популацияларини яратишда турли 
усуллардан фойдаланилади. Эволюцион, экологик – географик, даврий (вақти – 
вақти билан) ва бошқалар.
Усулнинг қўллаш тартиби қуйидагича: 
Изоляция қилинган майдонда 
бир ѐки бир неча белгиларга қараб махсус танлаб олинган 2 – 4 ва ундан кўп 
маҳаллий ѐки селекцион навларнинг уруғи экилади. Ҳар бир нав кенг қаторли 
килиб қатораро жойлаштириб экилади. Вегетация даврида навларда тегишли 
кузатишлар ўтказилади. Навлар орасида эркин чангланиш ўтади. Уруғининг 
тўлиқ пишиш даврида ҳаммаси биргаликда териб олинади. Натижада мураккаб 
дурагай популяцияси ҳосил бўлади. Махсус танланган навларнинг ўзаро 
чангланиш жараѐни бир марта, икки марта, ҳатто кўп мартали бўлиши мумкин. 
Кўп мартали чангланишда ҳар бир дастлаб шаклнинг уруғи алоҳида териб 
(йигиб) олинади ва келгуси йили (уша усулни қўллаб) яна изоляция қилинган 
майдонга экиб, негатив танлаш ўтказилади. Бошланғич навлар 2 – 3 йил 
давомида дастлабки нав синашда асосий хўжалик – биологик белги ва 
хусусиятларга қараб баҳоланиши керак. Ўзаро чанглатиш учун ўта юқори 
маҳсулотлилари ажратиб олинади. 
Дурагай популяциянинг ҳосилдорлиги унинг таркибига кирадиган навлар 
узоқ минтақалардан бўлиб, улар шу шароитда ўта юқори ҳосилли ва ноқулай 
шароитларга, ҳамда касалликларга чидамли бўлган такдирда, юқори бўлиши 
мумкин.