Д. Т. Абдукаримов

Якка оилавий танлаш.
Бу танлаш популяциялари айрим ўсимликларни 
қимматли белгиларини мустахкамлаш мақсадида ажратиш ва ўзидан 

---

114 
чангланган линияларни ҳосил қилиш учун қўлланилади. Танлаб олинган 
ўсимликлар изоляция килиб ажратилади ѐки изоляцияланган майдонларда 
клонлаштириладим. Беда четдан чангланувчи ўсимлик бўлганлиги туфайли, 
ўзидан чанглангандан сўнг одатда уруғ ҳосил бўлиши камаяди ва наслида 
депрессия рўй беради, танлашнинг бу усулидан фойдаланилганда бу ҳолатни 
хисобга олиш лозим. истиқболли бўлиб даврий (вақти – вақти билан рекуррент) 
танлаш ҳисобланади. Бунда қимматли белги ва хусусиятли ўсимликларни 
танлаш вақти – вақти билан инцухт ва уларни ўзаро чангланиши асосида 
ўтказилади.
Бу танлашни ўтказиш учун питомникда озиқаланиш майдони 50 – 25 ѐки 
50 – 50 см ли, ҳар уяда бир ўсимликдан жойлаштириб экилади. 
Питомникнинг жойлаштириш усули ва муддатига қараб танлаш ишлари 
биринчи, иккинчи ва учинчи йили ўтказилади. Ҳар бир ўсимликдан, ѐки бир 
неча танланган ўсимликдан олинган пишган уруғлар иккинчи йил оилалар 
бўйича алоҳида экилиб жойлаштирилади. Бу ерда етиштирилган ҳосилнинг 
пишган уруғлари, суньий танлашни давом эттириш учун яна оилалар бўйича 
алоҳида экилади ѐки танланиш белгилари бир текис, ўхшаш бўлган оилаларни 
бирлаштириб селекцион питомникда баҳолаш учун ва масофий изоляция 
қилинган майдонларда кўпайтириш мақсадида экилади. Якка оилавий танлаш 
қўлланиб бир неча юқори ҳосилли навлар яратилган. 
Оилавий – гуруҳли танлаш.
Бошланғич материал питомнигида 
ўсимликлар якка – якка, озиқаланиш майдони 50 х 50, 75 – 60, 100 х 100 см 
килиб жойлаштирилади. Энг яхши ўсимликлар, биотиплар танлаб олиниб, 
уларни баҳолаш алоҳида ўтказилади. Танланган ўсимликлар белги ва 
хусусиятларига қараб алоҳида гуруҳларга ажратилади. Ҳар бир гуруҳга айириб 
белги ва хусусиятлари бўйича ўхшаш ўсимликлар танлаб олинади. Энг яхши 
оила ва клонларни уруғлари бирлаштирилиб териб олинади. 
Популяция навлари юқори экологик пластиклигига эга бўлиши керак у 
навнинг гетерозиготалилиги билан таъминланади. Шунинг учун танлашнинг у 
ѐки бу хилидан фойдаланишда навнинг популяцион ҳар хил сифатлигини 
сақлашнинг зарурлиги хисобга олиниши лозим. Одатда селекциянинг мақсади 
ва бошланғич материлга қараб селекция ишининг ҳар хил усулларидан 
фойланилади. Селекция олидида талаблар ошиши муносабати билан охирги 
йилларда такомиллашган мураккаброқ танлашлар ўтказилади.