Д. Т. Абдукаримов

Кўпайтириш 
питомниги.
Бу 
питомникда 
иккинчи 
йилги 
бўғинларни синаш питомнигида танлаб олинган линиялар аралашмаси 
уруғликлари экилади. Кўпайтириш учун олинган уруғлик ва унинг ҳосили 
уруғлик 
орқали 
ўтадиган 
(юқадиган) 
касалликлардан 
зарарсизлантирилади. Йирик, яхши шаклланган ва биртекис уруғлик ҳосил 
қилиш учун кенг қаторли қилиб жойлаштирилганда экин нормасини 
шундай қўллаш керакки, қатордаги ўсимлик сони (1 м қаторда унувчан 
уруғ сони) оддий одатдаги қаторлаб экиладиганга нисбатан 30-50 % кўп 
бўлсин. Фақат шундагина улар ноқулай шароитларга (қурғоқчилик, қишги 
зарарланишларга, ҳашаротларга, занг асалига ва бошқалар) чидамлилик 
қобилиятига эга бўлиши ва юқори сифатли яхши ҳосил бериши мумкин. 
Кўпайтириш питомнигидан олинган уруғликдан суперэлита ҳосил қилинади. 
Элита суперэлита уруғлигидан, кўпайтириш питомнигидан ѐки иккинчи 
йилги бўғинларни синаш питомниги уруғлигидан ўстирилади. Бу экиннинг 
тури, қўйилган режа ва вазифларига боғлиқ. 
Кўпайтириш питомниги суперэлита ва элита уруғчилигида қабул 
қилинган алмашлаб экиш майдонларида энг яхши ўтмишдош экинлардан кейин 
юқори агротехника шароитида ва ҳар бир экин ва нав учун қабул қилинган 
оптимал экиш нормаси қўлланади. 
Ўзидан чангланувчи экинларнинг кўп линияли навларининг 
бирламчи 
уруғчилиги
навни яратган-оригинатори бўлган муассасаларида ўтказилади. 
Кўп линияли навни ташкил этган линиялар 1 нчи ва 2 нчи йилги бўғинларни 
синаш питомникларида якка танлаш схемаси бўйича ўстирилади. Бундай навни 
шаклланиши турли морфологик бир тусли, аммо биологик хусусиятлари билан 
фарқ қиладиган линиялардан 1 нчи йил кўпайтириш питомнигида тадқиқот 
натижаси ѐки махсус қабул қилинган услуб асосида амалга оширилади. 
Оммавий танлаш.
Бу усул нав яратган муассасанинг таклифи асосида оммавий 
танлаш йўли билан яратилган навларнинг уруғчилигида ва янги истиқболли 
ҳамда камѐб (дефицит) навларнинг уруғчилигини жадалашган ҳолда 
кўпайтиришда қўлланилади. 
Оммавий танлаш усулидан фойдаланганда элита уруғликларини 
етиштириш тартиби қуйидаги босқичлардан иборат (22-расм): 
-биринчи ва иккинчи йилги кўпайтириш питомниги, супер элита ва элита. 
Элита ўсимликларини танлаш суперэлита ва элита экинларининг юқори 
маҳсулдор майдонларида ўтказилади. Морфологик белгилари бўйича таҳлил 
қилингандан сўнг улар алоҳида-алоҳида қилиб янчилади, маҳсулдорлиги ва 
дони бўйича баҳоланади, ундан кейин энг яхши ўсимликларнинг уруғликлари 
бирлаштирилиб кўпайтириш питомнигида экиш учун фойдаланилади. Бундай 
ўсимликларнинг сони экиннинг тури ва элита уруғликка бўлган талабига қараб 
белгиланади. Одатда унинг сони 2-3 минг дан кам бўлмаслиги керак. 
Элита уруғлигига талаб катта ҳажмда бўлганда уруғлик иккинчи йилги 
кўпайтириш питомнигида қайта экилади. 

---

226 
Кўпайтириш питомнигида йиғиб олинган уруғлик яхши сараланиб-
тозаланиб суперэлита экиш учун фойдаланилади. Суперэлита уруғликлари 
элита уруғлигини олиш учун экилади. 
Оммавий танлаш кўпчилик экинларнинг элита уруғлигини етиштирилиш 
муддатини анча қисқартириши туфайли якка танлашга нисбатан янги навларни 
жорий этишнинг дастлабки босқичларида афзалроқ бўлади. Морфологик ва 
генетик жиҳатдан бир текис навларда оммавий танлаш якка танлашга ўхшаш 
натижаларга эга. Уруғлигидан кўпайтириш жараѐнида ажралиш давом этаѐтган 
навлар билан ишлаганда авлодларнинг юқори даражадаги бир текислилиги 
фақат якка танлашдан фойдаланишда амалга ошади. 
Механик ва биологик ифлосланишни ва касалликлар билан зарарланишни 
олдини олиш учун битта навнинг ҳамма уруғчилик питомникларини бошқа 
уруғчилик экин майдонларидан, айниқса шу турга мансуб экин селекцион 
питомникларидан ишончли равишда ажралган (масофавий изоляция) ҳолда 
жойлаштириш лозим. 
Вегетация даврида экинларни парвариши, бегона ўтлар, касаллик ва 
зараркунадаларга қарши курашиш чоралари ва нав ўтоғи юқори даражада 
ўтказилиши лозим.