Д. Т. Абдукаримов

Якка танлаш.
Бу усул ўзидан чангланувчи, ҳамда четдан чангланувчи 
ўсимликларнинг элита уруғларини ишлаб чиқаришда қўлланилади. У навнинг 
хусусиятларини энг яхши, яъни маҳсулдорлиги юқори, соғлом ва типик 
ўсимликларни якка танлаш ўтказиб ҳар бирини алоҳида-алоҳида икки йил 
давомида бўғинларини наслига караб баҳолаш орқали сақлашни таъминлайди. 
Бу усул ѐрдамида элита уруғлик етиштириш тартиби одатда қуйидаги 
асосий босқичлардан иборат бўлиши керак: биринчи йилги бўғинларни синаш 
питомниги, иккинчи йилги бўғинларни синаш питомниги, биринчи ва иккинчи 
йил кўпайтириш питомниги, суперэлита ва элита (2 1 - расм). 

---

222 
Уруғликни кўпайтириш коэффициенти иш хажми ва элита уруғлиги 
ишлаб чиқарадиган селекцион муассасанинг имкониятларига қараб уруғчилик 
жараѐнининг схемаси қисқартирилиши мумкин. Масалан, тариқ ва шоли экини 
бўйича, аксинча айрим экинларда (дуккакли дон) кўпайтириш питомникларини 
3-4 йилга чўзиш ҳисобига узайтириш мумкин. 
1 нчи йил танлаш питомнигида ѐки 
суперэлита, 
элита 
кўпайтириш 
питомнигида 
энг 
яхши 
типик 
ўсимликларни танлаш 
биринчи йил бўғинларини синаш 
питомниги, ѐмонларини брак қилиш, 
яхши оилаларни ажратиб олиш 
иккинчи йил бўғинларини синаш 
питомниги, ѐмонларини брак қилиш, 
яхши оилаларни ажратиб олиш 
Уруғликларни кўпайтириш, нав ва тур 
ўтоғи, негатив танлаш 
21-расм. Донли экинларнинг элита уруғлигини якка танлаш усулида етиштириш 
схемаси 
Бирламчи уруғчилик питомникларида экиш учун дастлабки элита 
ўсимликларини танлаш кўпайтириш питомникларнинг тоза навдорли экинлари, 
суперэлита, элита майдонларида ўтказилади ѐки яратган муассасадан олинган 
навлар бошланғич материал смфатида фойдаланилади. Элита ўсимликларини 
Биринчи-иккинчи йил 
кўпайтириш питомниги 
Суперэлита 
Элита 

---

223 
танлашни самарадорлигин оширии учун махсус танлаш питомнигини ташкил 
қилиш мумкин. У ерда ўсимликлар муқобил шароитда ва бир хил озиқланиш 
майдонларида ўстирилади. Бу тадбир ўсимликларининг маҳсулдорлигини 
оширишга ва модификацион таъсуротини пасайишига олиб келади.
Ҳосил йиғиштиришдан олдин навга хос қимматли белги ва хусусиятлар 
мажмуили типик ўсимликлар танлаб олинади. Нотипик ва касалланган 
ўсимликлар брак қилинади. Ҳар бир танланган ўсимлик махсус бошоқ янчиш 
мосламасида алоҳида янчилади. Олинган дони тозаланиб махсулдорлик 
аниқланади. Биринчи йилги бўғинларни синаш питомниги учун навга хос типик 
юқори маҳсулдор ўсимликларнинг уруғликлари қолдирилади.