Д. Т. Абдукаримов

Тамакининг барги
оддий, пояда кетма–кет (навбатлашиб) жойлашади, у 
бандли, бандсиз, тукли ва кирраси текис бўлиб баргнинг пояга бириккан 
жойидан барг қулоқчаси ўсиб чиқади. Унинг шакли ва ҳажми ўсимлик навига 
қараб турличадир. Барг қулоқчаси йирик баргли навларда пояни тўлик ўраган, 
кичикларида эса ярим ўраган бўлади. 
Барг пластинкасининг шакли навига қараб овалсимон, ланцетсимон, кенг 
овал ѐки юмалоқ шаклларда бўлиши мумкин. 
Барг сатхининг шакли ҳам текис ѐки бўртик (тўлкинсимон, паст – баланд) 
бўлади. Баргнинг ранги ташқи шароитга қараб ўзгарувчан, яъни тўқ яшилдан то 
сариқ яшил ѐки сариқ ранггача учрайди. Барг турли рангларда пояга ҳар хил 
катталикдаги бўрчак ҳосил килиб бириккан бўлиб, бу ўсимликнинг шаклини 
белгилайди. Шўнга кўра ўсимлик шакли тескари конўсимон, овалсимон, 
цилиндрсимон ва эллипс шаклида бўлади. Айрим навларда (Сўматра, Рано) 
барг пояга 80 – 90 
0 
ли бўрчак ҳосил килиб бириккан бўлиб, у горизонтал 
ҳолатда тўради. Трапезонд, Береговой ва Дюбек нав гуруҳларида эса барг пояга 
45 
0 
дан кам бўлган ўткир бўрчак ҳосил килиб жойлашади. Бунда барг 
кўтарилиб, ярим вертикал ҳолатда тўради.
Баргнинг пояда тўгри жойлашиши уни механизация ѐрдамида йиғиб – 
териб олишда аҳамияти катта.
Баргнинг шакли навнинг асосий белгиларидан бўлиб, у ташқи шароит ва 
агротехника таъсирида кам ўзгаради. Барг юмалоқ, юмалоқ – овалсимон ѐки 
юмалоқ – эллипссимон, бўлганда унинг узунлигини энига нисбати жуда кичик 
бўлиб, 1,2 – 1,3 нисбатда эллипсимон бўлганда эса энг катта бўлиб, бу нисбат 
учдан ортиқ бўлади. Ўрта Осиѐ республикаларида ўстириладиган Дюбек нав 
гуруҳига мансуб тамаки навларида барг овалсимон ѐки эллипсимон бўлади. 
Мазкўр навларда барг сатхи дастлабки шаклланиш даврида нисбатан текис, 
техник жихатдан етила борган сари у қалинлашиб, юзаси бўжмоқ бўлади. Барг 
пластинкасининг қалинлиги ҳам навнинг ўзига хос белгиси бўлиб, шароитга ва 

---

193 
ўсимликнинг ривожланиши фазасига қараб ўзгаради. Барг техник жихатдан 
етилган даврида бу кўрсаткич энг катта бўлади. Барг энининг қалинлиги 
ўсимлик навига қараб 200 дан 400 микронгача ўзгаради. Баргнинг қалинлиги 
энг мўхим технологик хусусиятлардан ҳисобланади.
Бир тўп ўсимликда неча дона барг бўлиши экиладиган навларга қараб бир 
– биридан кескин фарқ қилади. Масалан, айрим навларда 16 – 20 тагача барг 
бўлгани холда, баъзи навларда бу кўрчсаткич 40–50 ва ундан ҳам кўпроқ 
бўлади.
Бир ўсимликда неча дона барг бўлиши навнинг ўзига хос белгиси бўлиб, 
ташқи шароит таъсирида у кам ўзгаради. Аммо баргнинг ҳажми эса жуда 
ўзгарувчан бўлиб, маълўм шароитда ҳосилдорликни кўрсаттўвчи белги 
ҳисобланади. Барг ҳажмига кўра экиладиган тамаки навлари икки гуруҳга 
бўлинади.