Мотивлаштириш моделлари ва стратегияси

Aim.uz

Мотивлаштириш моделлари ва стратегияси
Мотивлаштириш назариясига асосланиб унинг турли моделлари ишлаб чиқилган ва амалиётда қўлланиб келинмоқда. Уларнинг асосийлари қуйидагилардир:
-оқилона (рационал) модел;
-инсоний муносабатларни мотивлаштириш;
-комплекс мотивлаштириш модели.
Оқилона (рационал) модел қуйидаги чизмага эга (3-чизма):

3-Чизма. мотивлаштиришнинг оқилона модели

Мукофот

Баҳолаш, ижрони яхшилаш

Жазо

Бу ерда кишиларни мотивлаштириш учун молиявий дастак мукофот ва жазо қўлланилади. Бу «ширин кулча» ва «қамчи» тактикасидир. Баъзи ҳолларда бундай ёндошиш тўғри бўлар, аммо унинг самараси жуда қисқа бўлади. Бошқа ҳолларда эса у кишилар ўртасидаги муносабтга путур етказиб узоқ муддатга зарар етказиши мумкин.

Инсоний муносабатларни мотивлаштириш модели қуйидаги чизмага эга (4-чизма):

4-Чизма. Инсоний муносабатларни мотивлаштириш

Шуҳрат топиш

Ишдан қониқиш

Ижрони яхшилаш

Ижро

Ижтимоий эхтиёжларни қондириш

Бу моделнинг муаллифи америкалик руҳшунос Эмирсон Майо бўлиб, унинг негизида қуйидаги ғоя ётади.

Ички омиллар: шуҳрат топиш, ижрони яхшилаш ва ижтимоий эҳтиёжларни қондириш ишдан қониқишга олиб келади. Ишдан қониқиш эса меҳнат унумдорлигини оширади. Бундай ёндошув энг муҳим ташқи омилни, яъни иш ҳақини инобатга олмайди. Гўёки «мамнун (эҳтиёжи қондирилган) киши бу унумли (самарали ишлайдиган)» киши» эмиш. Бундай ўйлаш, албатта, нотўғри ва соддаликдир.
Ўзини-ўзи мукаммаллаштиришни мотивлаштириш ва модели қуйидаги чизмага эга (5-чизма):

5-Чизма. Ўз-ўзини мукаммаллаштиришни мотивлаштириш модели

Ички омиллар:
-ўз-ўзини мукаммаллаштириш
-жавобгарлик
-ютуқлар
-тан олиниш
-ишга берилиб ишлаш

Ишдан қониқиш

Ижро сифати

Ташқи омиллар:
-мукофотлаш
-жазолаш

Бу модел Маслоу ва Хецберг ёндошувларига асосланган бўлиб, узоқ муддатли мотивацияни таъминловчи омиллар сифатида нафақат ички омиллар, шунингдек ташқи омиллар ҳам муҳим деб қаралади.

Мотивлаштириш стратегиясини танлашда учта ёндошув мавжуд:
1.Рағбатлантириш ва жазо стратегияси, яъни, кишилар мукофот олиш учун ишлайдилар:
-ким кўп ва яхши ишласа, унга яхши ҳақ тўланади;
-ким ундан кўп ишласа шунчалик кўп ҳақ тўланади;
-ким сифатсиз ишласа, у жазоланади.
2.Иш орқали мотивлаштириш: ходимга уни қониқтирадиган ишни берсангиз бас, ижро этиш сифати юқори бўлади.
3.Менежерлар билан доимий алоқада бўлиш стратегияси: бўйсинувчилар билан бирга мақсадни аниқлаб олиш, унга ижобий акс алоқага имкон бериш, ҳаттоки у тўғри ёки нотўғри, ёҳуд янглишган ҳолларда ҳам. Бу мотивлаштириш модели раҳбар билан ходим ўртасидаги муносабатни таҳлил қилиш ва унга устуворлик беришга асосланади.
Мотивлаштиришни қуйидаги усуллари қўлланилади:
-пулни рағбатлантириш ва мукофотлаш сифатида ишлатиш;
-жазолаш;
-рақобатни кучайтириш;
-иш орқали мотивлаштириш;
-ютуқни тан олиш ва тақдирлаш;
-ходимларни ўқитиш ва юксалтириш;
-салбий таъсирни чеклаш ва меъёрлаш;
-гуруҳ меҳнатини мукофотлаш ва рағбатлантириш;
-ходимларни бошқариш ишларига жалб этиш ва ҳк.