Д. Т. Абдукаримов

13-жадвал 
Етилиш даражаси ҳар хил бўлган тамаки баргининг кимѐвий 
таркиби (А.Г.Петренко маълумоти) 
Баргнинг ҳолати 
100 см
2
 барг 
сатхида қуруқ 
модда миқдори, 
мг 
Баргнинг кимѐвий таркиби 1 
г абсолют қуруқ моддада, мг 
эрувч
ан
ўглев
одлар
ум
ум
ий
а
зот
ни
ко
ти
н 
Яшил 
357 
35,6 
56,1 
14,4 
Техник етилган 
560 
134,0 
38,9 
35,9 
Сариқ (барг сатхининг ½ қисми) 
532 
117,0 
30,8 
34,0 

---

197 
Чинбарглар тик ўса бошлаган даврдан эътиборан эса улар кун бўйи очиб 
кўйилади. Бу тадбир тамаки кўчатларининг ташқи шароитга чиникканини 
таъминлайди.
Кўчатнинг экиш қалинлигини белгилашда экиладиган навининг биологик 
хусусиятларини хисобга олиш айниқса мўхимдир. Йирик баргли Остролист, 
Трапезонд, Американ каби типларга мансуб навлар ўта қалин экилганда қуѐш 
нўрининг остки ярўсидаги баргларга яхши тўшмаслиги натижасида улар 
юпкалашиб ўзининг хомашѐлик сифатини йўкотади. Аксинча майда баргли 
Дюбек типига мансуб навлар сийрак ўтказилганда уларнинг барги йириклашиб, 
дағаллашади ва хушбўйлигини йўкотиб, скелет типдаги хом ашѐ беради.
Иссиқликка талаби. 
Тамаки иссиқсевар ўсимлик. Унинг ўсиб 
ривожланиши учун энг қулай ҳарорат 25 – 28 
0
С. Ҳаво ҳарорати 10 – 12 
0
С гача 
пасайганда ва 35 
0
С дан ошганда ўсимликнинг ўсиб ривожланиши кескин 
сўсаяди. 
Тамаки уруғи одатдаги шароитда жуда секин ўсади. Шунинг учун махсус 
иссиқхоналарда ѐки термостатларда 27 – 28 
0
С ҳароратда ундирилади. Шунда 
уруғ 4–5 кунда парникка эҚишга тайѐр бўлади. Уруғни ундириш (нишлатиш) 
кечиктирилганда ҳарорат 2–3 
0
С гача пасайтирилади. Бунинг учун ундирилган 
уруғ холодилникларга солиниб, Шундай ҳароратда сақланади. 
Парникка ундириб экилган уруғнинг униб чиқиши учун энг қулай 
ҳарорат 17–18 
0
С ҳисобланади. Ҳарорат бундан ошса, тупроқ юзаси кўриб, ѐш 
нихоллар илдиз тизимининг ривожланиши учун ноқўлай шароит тўгилади, паст 
бўлганда эса кўчат етиштириш кечиқиб, уни қулай агротехника муддатларида 
далага чиқариб ўтказиш имконияти бўлмайди. Шунингдек, парникда ҳарорат 
паст бўлиб, намлик юқори бўлганида кўчатларда илдиз чириш, қорасон каби 
касалликларнинг авж олишига шароит тўгилади.
Турли типга мансуб навларнинг иссиқликка талаби ҳам бир хил эмас. 
Дюбек ва Самсун каби типларга мансуб навлар йирик баргли Остролист, 
Американ ва Трапезонд каби типларга кирўвчи тамаки навларига қараганда 
анча иссиққаа талабчан ва тупроқ ҳамда ҳаво кўргоқчилигига чидамли бўлади. 
Тамаки ўсимлигининг нормал ўсиб ривожланиши учун йиллик ўртача 
ҳарорат йигиндиси кўчат далага ўтказилганидан то барглари етилгунга кадар 
ўтган даврда экилган навга қараб 2000 – 2800 
0
С ни ташкил қилади. Барглар 
етилиши даврида сўткалик ўртача ҳарорат 20 
0
С дан паст бўлиши уларнинг 
пишишини кечиктиради. Бу даврда 24 – 25 
0
С ҳарорат энг қулай ҳисобланади. 
Тамаки уруғининг парникка экиш ва кўчатни далага ўтказиш 
муддатларини тўгри белгилаш ўсимлқини иссиқликдан яхши фойдаланишни 
таъминлашда асосий агротехник тадбирлардан ҳисобланади. 
Ҳаво ҳароратининг кескин (–2 
0
С – 3 
0
С гача) пасайиши ўсимликни нобўд 
бўлишига олиб келди, ўсимталар – 4 
0
С гача совўкка чидай олади.
Ўзбекистон шароитида ҳаво ҳароратининг кескин кўтарилиши (40 – 45 
0
С 
гача) тамаки ўсимлигининг ўсиши варивожланишига салбий таъсир кўрсатади. 
Тамаки плантаниясида ҳаво ҳароратининг нормал ҳолатда сақлаб туришда 
экинларни суғориш асосий омил ҳисобланади.

---

198