D r. X. Djuraev, Sh. Yu. Djabbarov, B. M. Umirzakov tarmoq protokollari

MA’LUMOT UZATISH TARMOQLARINING QURILISH 
TAMOYILLARI................................................................................
6 
1.1. Ma‘lumot uzatish tarmog‗ining tasnifi................................................
6 
1.2. Ma‘lumot uzatish tarmoqlariga qo‗yiladigan talablar.......................... 19 
1.3. Ochiq tizimlarning o‗zaro bog‗lanish etalon modeli........................... 
28 
2. 
MA’LUMOT 
UZATISH 
TARMOQLARIDA 
PAKETLI 
KOMMUTATSIYA 
VA 
KANAL 
POG‘ONASI 
PROTOKOLLARI………………………........................................
32 
2.1. Paketli kommutatsiya mexanizmlari va tamoyillari............................ 
32 
2.2. Kanal pog‗onasi protokollari (Ethernet, virtual lokal tarmoq)……… 
38 
2.3. Kanal pog‗onasi protokollari (Frame Relay, ATM)............................ 
44 
3. 
MA’LUMOT UZATISH TARMOQLARIDA TARMOQ 
POG‘ONASI PROTOKOLLARI..................................................... 
57 
3.1. Tarmoq pog‗onasi protokollari. IPv4 va IPv6 manzillash................... 57 
3.2. Marshrutizatsiya protokollari............................................................... 68 
3.3. ICMP boshqarish xabarlari bilan almashish protokoli......................... 76 
3.4. IP telefoniyada qo‗llaniluvchi standartlar va protokollar.................... 
80 
4. 
MA’LUMOT UZATISH TARMOQLARIDA TRANSPORT 
POG‘ONASI PROTOKOLLARI..................................................... 
94 
4.1. Transport pog‗onasi protokollari: UDP, TCP va SCTP....................... 94 
4.2. Transport pog‗onasi protokollari: RTP va RTCP................................
102 
5. 
MA’LUMOT UZATISH TARMOQLARIDA AMALIY VA 
HIMOYALANGAN TARMOQ PROTOKOLLARI……………. 
105 
5.1. Amaliy pog‗ona protokollari:
 
Telnet, FTP va TFTP, NTP.................. 105 
5.2. Himoyalangan tarmoq protokollari...................................................... 109 
5.3. QoS ni ta‘minlash usullari................................................................... 130 
5.4. Monitoringda qo‗llaniladigan tarmoq protokollari.............................. 152 
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘xati.....………………………………... 161 

---

4 
KIRISH
Hozirgi kunda dunyo bo‗ylab telekommunikatsiya sohasida fundamental 
o‗zgarishlar bilan bog‗liq rivojlanishning yangi bosqichi amalga oshirilmoqda. 
Chuqur ilm talab qiladigan telekommunikatsiya sohasi uchun innovatsion 
rivojlanish masalalari har doim dolzarb vazifa bo‗lib kelgan. Shu bilan birga 
sohani innovatsion rivojlantirish, rivojlangan davlatlarning yutuqlarini hisobga 
olib, mutaxassislarni tayyorlash muhim ahamiyatga ega. Telekommunikatsiya 
sohasini innovatsion rivojlantirishni amalga oshirish tizimli yondashuv, ya‘ni 
huquqiy, texnologik, tashkiliy va malakali kadrlar bilan ta‘minlashni talab qiladi. 
Zamonaviy sharoitda telekommunikatsiya sohasini innovatsion rivojlantirish 
masalalarini yechishga qaratilgan kompleks yondashuv bilimli va tajribali 
mutaxassislarni talab qiladi. Sohani innovatsion rivojlantirish yo‗liga o‗tishda 
mutaxassislarni tayyorlashda yangicha yondashuvlarga 
majbur qiladi. 
Telekommunikatsiya tarmog‗ini innovatsion rivojlantirish uchun ko‗p 
mutaxassislarni tarmoq texnologiyalari, tarmoq yechimlari va tarmoq integratorlari 
bo‗yicha tayyorlash kerak. Ma‘lumki, telekommunikatsiyaning har bir yangi 
ko‗rinishi asosan ikkita sababga ko‗ra paydo bo‗ladi; 
- unga talabni paydo bo‗lishi; 
- mos keluvchi texnik va texnologik asosning mavjudligi. 
Halqaro ekspertlarning prognozi bo‗yicha axborotlashtirish masalalari bilan 
bog‗liq bo‗lgan telekommunikatsiyani innovatsion rivojlantirishning ikkita asosiy 
yo‗nalishini, ya‘ni telekommunikatsiya rivojining asosiy yo‗nalishini va 
telekommunikatsiya rivojining asosiy kuchini aniqlashga yordam berdi. 
Telekommunikatsiya rivojining asosiy yo‗li – bugungi kunda integratsiya 
jarayonlarini, ya‘ni texnologiyalar, tarmoqlar va xizmatlar (turli ko‗rinishdagi 
axborotlarni uzatishga mo‗ljallangan) kuchaytirish hisoblanadi.
Integratsiya – bu bir maqsadda birlashish va o‗zaro ishlash tushuniladi. Bu 
bo‗lishi mumkin: 
-
ko‗plab turli texnologiyalar; 

---

5 
-
ko‗plab turli tarmoqlar; 
-
ko‗plab turli xizmatlar (telekommunikatsiya xizmatlari va axborot 
xizmatlarining birlashishi, ya‘ni multimediya ko‗rinishidagi). 
Telekommunikatsiya rivojining asosiy kuchi – bu foydalanuvchilarning 
muloqot paytida kerakli vaqtda, kerakli joyda, kerakli formada va harakatda 
maksimum axborotlarni qabul qilish hisoblanadi. 
Yuqorida keltirilgan xolat bo‗yicha foydalanuvchilarga yuqori sifatda 
xizmatlarni taqdim etish telekommunikatsiya operatorlari uchun katta ahamiyatga 
ega. Bugungi kunda telekommunikatsiya operatorlari tomonidan turli xizmatlar, 
mobil kompaniyalar tomonidan mobil ilovalar taqdim qilinmoqda. Bu xizmatlar 
soni kun sayin ortib bormoqda, lekin tarmoqda xizmat ko‗rsatish muammolari 
ko‗payib bormoqda. Shu sababli tarmoq texnologiyalarini o‗rganishda tarmoq 
protokollarini ishlatish muhim o‗rinni egallaydi. Tarmoq protokollarini 
o‗rganishda har xil kompaniyalarning tarmoq qurilmalarini integratsiya qilish 
muhim ahamiyatga ega.
Ushbu o‗quv qo‗llanmada ma‘lumotlar uzatish tarmoqlari va tizimlarini 
tashkil etish, tarkibiy qismlarning vazifalari, tarmoqlar va ularni ishlash asoslari 
keltirilgan. O‗quv rejada inobatga olingan ―Axborot va kodlash nazariyalari‖ va 
―Aloqa tizimlarini modellashtirish va simulyatsiyalash‖ fanidan ma‘ruza, amaliyot 
va laboratoriya ishlarida asosiy nazariy bilimlarning negizi sifatida qo‗llanilishi 
nazarda tutilgan. 

---

6