D. R. Abdikarimova, G. M. Bekimbetova

9.2. BAHOLASH OBYEKTINING TAVSIFI
Mustaqillikka erishilgunga qadar (O‘zbekistonda O‘zR 
FK birinchi qismi amaliyotga joriy etilgunga qadar)
1
 sobiq 
Ittifoq respublikalari hududlarida iqtisodiy nazariya va xo‘jalik 
amaliyotida ko‘chmas mulk obyekti degan ibora o‘rniga asosiy 
fondlar iborasi qo‘llanilar edi. Asosiy fondlarga ishlab chiqarish 
va noishlab chiqarish (binolar, inshootlar, turar joylar, mashinalar, 
mol-hol, asbob-uskunalar, ko‘p yillik ekinlar va h.k.)ga tegishli 
jismlar kiritilgan bo‘lib, ular o‘z tabiiy hollarida xalq xo‘jaligida 
bir necha yil xizmat ko‘rsatadilar va butun xizmat muddati 
mobaynida o‘z iste’mol shakllarini yo‘qotmaydilar. Asosiy 
fondlar (mashina va uskunalarsiz) – qo‘zg‘almas mulkning 
bir qismi bo‘lib, ularning tarkibida yer hisobga olinmaganligi 
bois, bu ibora nisbatan tor ma’noni kasb etadi. Yerning tovar-
pul munosabatlaridan chetlashtirilishi «ko‘chmas mulk obyekti» 
iborasining «asosiy fondlar» iborasi shakliga o‘zgarishiga olib 
keldi.
O‘zR «Davlat statistikasi haqida»
2
 va O‘zbekiston Respublikasida 
buxgalteriya hisobining milliy standarti (BHMS) N5 «Asosiy 
1
 O‘zbekiston Respublikasi Qonuni. «O‘zbekiston Respublikasi Fuqarolik 
kodeksi birinchi qismining tasdiqlanishi haqida». №163-1, 21-dekabr 1995-y.
2
 O‘zbekiston Respublikasi Qonuni. O‘zbekiston Respublikasi «Davlat 
statistikasi to‘g‘risida». 2-sentabr 1993-y.

---

135
vositalar»
1
 Qonunlariga asosan O‘zbekistonda asosiy fondlarning 
yangi  klassifikatori  (AFAK)  ishga  solingan.  Bu  klassifikator 
barcha mulk turlariga mansub tashkilotlar, korxonalar tomonidan 
qo‘llaniladi.  AFAKda  tasniflash  obyektlari  –  bu  tovar  ishlab 
chiqarish yoki xizmat ko‘rsatish uchun uzoq muddat davomida ko‘p 
marotaba yoki doimiy ishlatiladigan asosiy fondlardir.
Asosiy fondlar moddiy va nomoddiy turlarga bo‘linadi. 
Moddiy fondlarga binolar, inshootlar, mashina va uskunalar, 
turar joylar, transport vositalari, ko‘p yillik ekinlar, qoramol va 
h.k.lar kiradi.
Vaqtinchalik inshootlar, moslama va qurilmalar asosiy fondlar 
bo‘lib  hisoblanmaydi,  ularning  qurilishiga  sarflanuvchi  xarajatlar 
kapital qo‘yilmalar tarkibiga kiruvchi qurilish-montaj ishlari 
tannarxiga kiritiladi. Bu tasnif asosiy fondlarning deyarli barcha 
shakldagi obyektlarini ta’riflaydi.
Binolar (turar joydan tashqari). Binolar tarkibiga ishlab chiqarish 
jarayoni uchun sharoit yaratish, ijtimoiy-madaniy xizmat ko‘rsatish, 
moddiy boyliklarni saqlash uchun xizmat qiluvchi qurilish-
arxitektura obyektlari kiradi. Binoning asosiy konstruksiyaviy 
qismiga poydevor, yuk ko‘taruvchi va to‘siq konstruksiyalar hamda 
tom kiradi.
Agar binolar bir-biriga tutashib, umumiy devorga ega bo‘l-
sa-yu, ammo har biri mustaqil konstruktiv yaxlitlikni tashkil 
qilsa, ular alohida obyekt deb hisoblanadi. Xo‘jalik ahamiyatiga 
ega bino tashqarisidagi qo‘shimcha qurilishlar, alohida turuvchi 
qozonxona binolari hamda hovlidagi qurilishlar (omborxonalar, 
garajlar, to‘siqlar, devorlar, quduqlar va h.k.) mustaqil obyekt bo‘lib 
hisoblanadi. Qo‘llanilishi binonikidan o‘zgacha bo‘lgan qo‘shimcha 
qurilgan xonalar shu binoning tarkibiga kiradi.
1
 BHMS N5 «Asosiy vositalar» N114 09.10.2003-y.dan O‘zR moliya 
vaziri Buyrug‘iga asosan tasdiqlangan va N1299 20.01.2004-y.dan Adliya 
vazirligi tomonidan ro‘yxatga olingan.

---

136