D. O‘rinbayeva m. Rahimova

Ta’lim 
bosqichi
 
Bitiruvchilar
 
Standart 
darajasi
 
Daraja
 
nomlanishi
 
Nutqiy 
kompetensiyani 
shakllantirishda 
so‘zlar miqdori 
Umumiy 
o‘rta 
ta’lim
 
Umumiy o‘rta ta’lim 
maktablarining 
boshlang‘ich 4-sinf 
bitiruvchilari 
A1
 
Ona tili fanini 
o‘rganishning 
boshlang‘ich darajasi 
 
65 — 70 ta
 
Umumiy o‘rta ta’lim 
maktablarining ona tili 
fani chuqur 
o‘rganiladigan sinflar va 
ixtisoslashtirilgan 
maktablarning 4-sinf 
bitiruvchilari 
A1+
 
Ona tili fanini 
o‘rganishning 
kuchaytirilgan 
boshlang‘ich darajasi 
 
70 — 75 ta
 
Umumiy o‘rta ta’lim 
maktablarining 9-sinf 
bitiruvchilari 
A2
 
Ona tili fanini 
o‘rganishning tayanch 
darajasi 
 
140-160 ta 
Umumiy o‘rta ta’lim 
maktablarining ona tili 
fani chuqur 
o‘rganiladigan sinflar va 
ixtisoslashtirilgan 
maktablarning 9-sinf 
bitiruvchilari 
A2+
 
Ona tili fanini 
o‘rganishning 
kuchaytirilgan tayanch 
darajasi 
 
 
160-180 ta 

---

6 
 
 
7. Diktant matnidagi so‘zlar soni sinflar kesimida quyidagicha bo‘lishi 
ma’qul. 
Ona tili fanini o‘rganishning tayanch darajasi uchun 
Sinflar 
I 
II 
III 
IV 
V 
VI 
VII 
VIII 
IX 
O‘quv yili boshida 
10 
20 
40 
60 
70 
80 
100 
120 
140 
O‘quv yili oxirida 
20 
40 
60 
70 
80 
100  120 
140 
160 
 
 
Ona tili fanini o‘rganishning kuchaytirilgan tayanch darajasi uchun 
Sinflar 
I 
II 
III 
IV 
V 
VI 
VII 
VIII 
IX 
O‘quv yili boshida 
20 
40 
60 
70 
80 
100  120 
140 
160 
O‘quv yili oxirida 
30 
50 
70 
80 
100 
120  140 
160 
180 
 
E s l a t m a: 
1. Bog‘lovchilar, ko‘makchilar, ayrim yoziladigan yuklamalar alohida 
so‘z hisoblanadi. 
2.  Sinfning  umumiy  tayyorgarligi  va  boshqa  sabablarga  ko‘ra, 
matndagi so‘zlarning soni orttirilishi yoki kamaytirilishi mumkin. 
Diktant matni hammaga tushunarli qilib o‘qib beriladi. Diktant uchun 
bog‘lanishli  matn tanlangan hollarda oldin butun  matn  o‘qiladi. Uni biror 
o‘quvchiga  so‘zlatish,  ba’zan  oldin  uning  rejasini  tuzdirish,  sarlavha 
toptirish ham mumkin. 
Matn  gapma-gap  o‘qib  berilishi  kerak.  Agar  gap  uzun  bo‘lsa,  uni 
sintagma  holida  o‘qib  berish  ham  mumknn.  Bunda  gap  oldin  to‘la  o‘qib 
beriladi.  So‘ngra  qismlar  2-3  marta  qaytariladi.  Lekin  o‘quvchilarni  bir 
o‘qishdayoq  yozishga  odatlantirib  borish  zarur.  Diktant  matnini  ayrim-
ayrim  so‘zlarga  bo‘lib,  so‘zlarni  bo‘g‘inlarga  bo‘lib  aytib  borish  aslo 
mumkin emas. 
Diktant  vaqtida  yozishga  ulgurmay  qolgan  o‘quvchiga  tanbeh  berish 
uning ruhiga salbiy ta’sir etadi. Shuning uchun o‘qituvchi diktant vaqtida 
biror  o‘quvchining  ham  orqada  qolmasligiga  erishishi  kerak.  Agar  biror 
o‘quvchi  orqada  qolsa,  u  bir-ikki  gapni  tashlab,  davomini  yozavergani 
ma’qul. Uquvchilarning diktant vaqtida u yoki bu so‘zning yozilishiga oid 
savol  berishiga  ham  yo‘l  qo‘ymaslik  kerak.  Diktant  yozib  bo‘lingandan 
so‘ng,  o‘qituvchi  matnni  yana  bir  marta  o‘qiydi,  yozganlarini  yana  bir 
marta  ko‘rib  chiqishlari  uchun  o‘quvchilarga  3-4  daqiqa  vaqt  beriladi. 

---

7 
 
Bunda  o‘quvchi  matnga  ongli  munosabatda  bo‘lib,  xatolarini  topishga 
urinadi. 
Diktant  o‘quvchilar  tomonidan  tekshirib  chiqilgach,  tezda  yig‘ib 
olinadi. 
Diktantni to‘g‘ri o‘tkazishda uni diktovka qilish sur’ati ham o‘ziga xos 
ahamiyatga ega. 5-sinf o‘quvchisi bir daqiqada 4-5 so‘z, 6-sinf o‘quvchisi 
5-6  so‘z,  7-8-sinf  o‘quvchisi  esa  7-8  so‘z  yoza  oladi.  Diktovka  vaqtida 
o‘qituvchining ovozi normal, hammaga eshitiladigan bo‘lishi kerak. 
Diktantning  mustaqil  yozilishini  ta’minlash  uchun  parta  ustida  hech 
qanday  qo‘llanma  («Imlo  lug‘ati»,  “Darslik"  va  boshqalar)  bo‘lmasligi 
zarur.  O‘quvchilar  qaysi  qoida  yuzasidan  diktant  o‘tkazilishini  oldindan 
bilishlari  kerak.  Bu  o‘quvchilarga  qoidalarni  yana  bir  qaytarib  chiqish 
imkonini beradi. 
O‘quvchilarning  yozma  va  og‘zaki  nutqini  o‘stirishda  diktantning 
ahamiyati  katta.  Chunki  o‘quvchi  diktant  yozayotganda  xato  qilmaslik 
uchun orfografik va punktuatsion qoidalarni eslashga harakat qiladi. 
Ba’zi metodik qo‘llanmalarda diktant bir necha xil bo‘ladi:  
Diktantlar qo‘llanishiga ko‘ra: 
a)
 
eshitishga asoslangan diktanlar; 
b)
 
ko‘rishga asoslangan diktantlar.