D. O‘rinbayeva m. Rahimova

Taqrizchilar:  
 
SamVPKQTMOI o‘qituvchisi f.f.n. 
Yuldasheva S. 
  
Sam DU o‘qituvchisi f.f.n.   
 
Mamadiyev Sh. 
 
  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
ISBN 978-9943-4584-4-4 
 
 
 
Samarqand  VPKQTMOIning  Ilmiy  Kengashining  2012  yil  26 
sentabrdagi 7/5-sonli qarori bilan nashrga tavsiya etilgan. 
Samarqand  VXTXQTMOIning  Ilmiy  Kengashining  2017  yil  1 
apreldagi 2-4/2-sonli qarori bilan qayta nashrga tavsiya etilgan. 

---

4 
 
SO‘Z BOSHI 
Yoshlarimizning  kamolot  sari  intilib,  kelajagimiz  vorislari  bo‘lib 
yetishishlarida  o‘z  vaqtida  berilgan  ta’lim-tarbiyaning  o‘rni  beqiyos 
ekanligi  ma’lum.  Shu  maqsadda  ularga  umuminsoniy  va  milliy 
qadriyatlarni  o‘rgatamiz,  dunyoviy  bilimlarni  o‘qitamiz.  Ammo  eng 
muhim  vositani  –  bularning  barchasi  til,  nutq  orqali  amalga  oshirilishini 
ko‘pincha  e’tibordan  qochiramiz  desam  xato  qilmagan  bo‘lamiz.  Zotan, 
inson  o‘z  ajdodlari  tomonidan  unga  meros  qilib  qoldirilgan  barcha 
bilimlarini  yozuv,  til  vositasida  o‘zlashtiradi,  so‘ngra  to‘plangan  bilimlar, 
ma’lumotlarni  hayot  tajribalari  bilan  boyitib,  keyingi  avlodga  qoldiradi. 
Shunday  ekan,  ona  tili  darslarida  to‘g‘ri  va  savodli  yozishga  o‘rgatish 
muhimdir. Ona tili o‘qitishning markazida grammatik nazariya emas, balki 
nutqiy ko‘nikma va orfografik malaka hosil qilish turadi. 
«Davlat tili to‘g‘risida»gi, «Ta’lim to‘g‘risida»gi Qonunlarning qabul 
qilinishi  va  «O‘zbek  maktablarida  ona  tili  ta’limi  konsepsiyasi»  talablari, 
Vazirlar  Mahkamasining  2017-yil  6-apreldagi  187-sonli  “Umumiy  o‘rta 
ta’limning  Davlat  ta’lim  standarti”  to‘g‘risidagi  qarori  Xalq  ta’limi 
tizimining  barcha  bo‘g‘inlarida  ta’lim-tarbiya  berish  jarayoni  davr  ruhi 
bilan uyg‘unlashgan, o‘zida milliy va mintaqaviy xususiyatlarni mujassam 
etgan  o‘quv-metodik  adabiyotlar  majmuasini  yaratish  ehtiyojini  yuzaga 
keltirdi.  
«O‘zbek  maktablarida  ona  tili  ta’limi  konsepsiyasi»ning  bosh 
maqsadiga  ko‘ra,  ona  tili  mashg‘ulotlari  ta’lim  oluvchida  ijodiylik, 
mustaqil  fikrlash  malakalarini  chuqurlashtirib,  ijodiy  fikr  mahsulini  nutq 
sharoitiga  mos  ravishda  og‘zaki  va  yozma  shakllarda  to‘g‘ri,  ravon 
ifodalash  ko‘nikmalarini  shakllantirishga  va  rivojlantirishga  qaratilmog‘i 
kerak.  Bu  muhim  vazifani  amalga  oshirishda  ona  tili  ta’limi  jarayonida 
tashkil etiladigan turli yozma ishlar, xususan, diktantning o‘ziga xos o‘rni 
bor. 
Ma’lumki,  diktant  yozish  malakasi  boshlang‘ich  sinflardan 
shakllantirilib  boriladi.  Yuqori  sinflarda  bu  ko‘nikma  va  malakalar 
takomillashtirilib boriladi.  
Mavjud 
metodik 
adabiyotlarda 
keltirilishicha, 
diktant 
matni 
pedagogika  hamda  tilshunoslikning  quyidagi  talablariga  javob  berishi 
lozim: 
1.  Matn  mazmuni  o‘quvchilar  saviyasiga  mos,  g‘oyaviy-badiiy 
jihatdan  yuksak  bo‘lishi  zarur.  Agar  matnda  ma’nosi  qiyin  so‘zlar,  so‘z 
birikmalari,  jumlalar  bo‘lsa,  yaxshisi,  ularni  almashtirish  lozim. 

---

5 
 
Ayrimlarini  esa  diktantni  boshlamasdan  avval  tushuntirib,  doskaga  yozib 
ko‘rsatish mumkin. 
2.  Matnda  o‘tilayotgan  yoki  takrorlanayotgan  qoidaga  mos  so‘zlar, 
so‘z  birikmalari,  gaplar  yetarli  bo‘lishi  lozim.  Matnga  kiritilgan 
orfogrammalar  teng  joylanishi  zarur.  Ko‘pincha  o‘quvchilar  diktant 
boshida va oxirida ko‘p adashadilar. Shuning uchun matn tanlashda uning 
oxirida qiyin  orfogrammalarning  mumkin qadar kamaya borishiga e’tibor 
berish ma’qul. 
3.Matnda  oldingi  yozma  ishlarda  xato  yozilgan  so‘zlar  ham  bo‘lishi 
mumkin.  Har  bir  diktantda  o‘quvchilar  uchun  yangi  so‘z  yoki  atamalar 
bo‘lsa, bu o‘quvchining lug‘at boyligini kengaytiradi. 
4.  Matn  badiiy  asarlardan,  gazeta  va  jurnallardan  tanlanishi,  ayrim 
matnlarni  esa  o‘qituvchining  o‘zi  tuzishi  ham  mumkin.  «Diktantlar 
to‘plami» o‘qituvchi uchun asosiy qo‘llanmadir. 
5.  Matn  o‘rniga  olingan  terma  gaplarning  mazmuni  kontekstsiz  ham 
tushunarli bo‘lishi lozim. 
6.  4-7-sinflar  uchun  tanlangan  matnda  murakkab  qo‘shma  gap 
mumkin qadar bo‘lmasligi lozim. 4-sinf uchun 6-8 so‘zli, 5-sinf uchun esa 
8-10 so‘zli gaplar olinishi lozim.