D. D. Safarova sport morfologiyasi

Suyaklarning o‘sishi va suyaklanish muddatlarining o‘z-
 
garishi  -  
suyaklaming o‘sishi suyaklanishjarayoni bilan bogiiq. 
Suyakning o‘sishi epifizar tog‘aylarda to iiq  suyaklanish jarayoni 
ro‘y berishi -  sinostozga aylanishi bilan tugallanadi.  B.I.  Kogan, 
B. A. Nikityuk tomonidan o ‘tkazilgan ilmiy tadqiqotlarda mexanik 
omillami  epifizar  tog‘ayining  turli  zonalariga  ta’siri,  statik  va 
dinamik yuklamalami suyakning o‘sishi va suyaklanishiga ta’siri 
o ‘rganilgan.  Ikki  xil  yuklamalami  suyakka  ta’siri  baholangan 
va  orasidagi  farqli  belgilar  aniqlangan.  Dinamik  yuklamalarda 
berilayotgan yuklama harakat orqali keltiriladi, muskullar izotonik 
sharoitda  ishlab,  qisqarishlari  ketma-ket  ravishda  takrorlanadi. 
Dinamik  yuklamalar  tretbanda  chopish  yoki  basseynda  suzish 
holida  beriladi.  Statik  yuklamalar  bir joyda  o‘tib,  berilayotgan 
ta’sirot o ‘zgarmas holda saqlanib turishi, muskullar uzoq muddat 
davomida  izometrik  xilda  qisqarishi  bilan  ta’riflanadi.  Statik 
yuklamalaming  klassik  modeli  -   bu  tajriba  o ‘tkaziladigan  sich-
62

---

qonni  suv  ustida  maxsus  tayoqda  osilib  turishi.  Ortopediya  va 
jarohattologiyada o ‘ziga xos statik yuklamalami berish modeli ya- 
ratilgan.  Odam  skeletining jarohatlangan  qismi  maxsus  apparat- 
lar  yordamida  cho‘ziltiriladi  yoki  bir-biriga  yaqinlashtiriladi. 
Odatda,  statik  yuklamalar  ta’sirida  suyaklar  uzunligi  biroz  kal- 
talashadi,  ammo buning  sababi  uzunlikka o ‘sish  tezligi  hisobiga 
emas,  balki  ulaming  suyaklanishini  kechikishi  hisobiga  b oiadi. 
Suyaklaming o‘sish zonasi  statik yuklamalaming hajmini ko‘pa- 
yishi  yoki  ozayishiga  ham  ta’sirchan  emas,  ammo  m aiu m  
hajmda  berilgan  dinamik  yuklamalar  qoi-oyoq  segmentlarining 
kattaligini  va uzunligini  oshiradi.  Morfologik  o‘zgarishlar ko‘p- 
roq  diafizlarda  kuzatiladi.  Naysimon  suyaklaming  metafizi 
bolalik va o‘smirlik davrida metaepifiz tog‘aydan tuzilgan b o iib , 
suyakning  bo‘yiga  qarab  o‘sishiga  imkon  yaratadi.  Metaepifiz 
tog‘ayning  suyaklanishi  naysimon  suyaklaming  epifizi  bilan 
diafizini suyaklanib (sinostoz) qo‘shilishini ta’minlaydi.
0 ‘rta  m e’yordagi  jismoniy  yuklamalar  ta ’sirida  yosh  va 
o‘spirin  bolalarda  sinostozlanish jarayoni  sekinlashadi,  natijada, 
suyaklaming  o‘sish  muddatlari  ham  cho‘ziladi.  Epifizlaming 
balandligi kamayib, ulaming maydon sathi ortadi.
Yetarli  hajmda  harakat  qilmaslik  yoki  kam  harakatlik  (gipo- 
kineziya)  organizmning nafaqat  funksional  holatiga,  balki  uning 
morfologiyasiga  ta’sir  qilishi  mumkin.  Gipokineziya  natijasida 
tananing tashkil etuvchi tarkibiy qismlarida -  suyaklar, muskullar 
va  yog‘  komponentlarida  destmktiv  salbiy  o‘zgarishlar  paydo 
boiadi.  Aksincha,  giperkineziya  -   ko‘p  harakatlilik  holatida, 
yuklamalar katta hajmda berilishi, uzoq davom etadigan intensiv 
jismoniy mashqlar ta’sirida tayanch-harakat apparatida, pereferik 
nerv  tolalarida,  qon-tomirlar  tizimida  chuqur  morfologik  o‘zga- 
rishlar kelib chiqadi.
Bu  ikki  o‘zaro  qarama-qarshi  b o ig a n   tabiiy  omillaming 
organizmga ta’siri tahlil qilinsa, ikkala holatda turli to‘qimalarida 
destmktiv  o‘zgarishlaming  yuzaga  kelishi  kuzatilgan.  Lekin
63

---

giperkineziyada  patomorfologik  o‘zgarishlaming  rivojlanish  mud- 
dati tezroq o‘tishi aniqlangan.