D. D. Safarova sport morfologiyasi

b) 
Suyaklarning  kimyoviy  tarkibini  o‘zgarishi 
-  jismoniy 
mashg‘ulotlar ta’sirida sportchilaming suyak tarkibida anorganik 
moddalaming  miqdori  ko‘payadi  (kalsiy,  fosfor).  Mineral 
moddalaming  miqdorini  ortishi  suyak  to‘qimasining  zichligini 
oshiradi.
d)  Suyaklarning  ichki tuzilishidagi  o‘zgarishlar 
-  mexanik 
yuklamalarga  moslanishda  suyakning  ichki  tuzilishida  quyidagi 
o ‘zgarishlami  kuzatish  mumkin:  suyak  usti  pardasining  qalin- 
lashishi,  g ‘ovak va zich  moddalaming nisbatlari  va  strukturasini 
o‘zgarishi, diafiz bo‘shlig‘ining diametrini o ‘zgarishi.
Mexanik  yuklamalar  ta’sirida  suyakning  ustki  pardasida  os- 
teoblastlaming zo‘r berib ko‘payishi hisobiga kambial qavatining 
qalinligi nihoyatda qalinlashadi. Yosh sportchilarda, odatda, rent- 
genogrammada  ko‘rinmaydigan  suyakning  ustki  qavati  m aiu m  
vaqtdan  keyin  ko‘rinadigan  b o iib   qolishi  mumkin.  Qator-qator 
b o iib  joylashgan osteoblastlar, suyakning asosiy moddasini hosil 
qiladi  va  osteositlarga  aylanadi.  Keyinchalik  suyaklashib  ket- 
gan  yuqorigi  qavat,  suyakning  diafizi  tarkibidagi  zich  moddasi 
bilan  birlashib  ketib,  uni  qalinlashuviga  olib  keladi.  Sport  bilan 
shug‘ullanmaydigan shaxslarda,  suyak epifizining g‘ovak modda 
tarkibining  pereferik  qismida  mayda  katakchalar,  markaziy  qis- 
mida  esa  yirik  katakchalar joylashgan  bo iad i.  Yuqori  hajmdagi 
sport  mashg‘ulotlari,  odatda,  g‘ovak  moddani  tashkil  etuvchi 
katakchalarining  kattalashib  ketishiga  olib  keladi.  Naysimon 
suyaklaming epifizlari deyarli bir xil yiriklikdagi katakchalardan 
tashkil  topib,  natijada  g‘ovak  moddada  markaziy  va  pereferik 
qismlari bir-biridan farqlanmaydi.
61

---

Diafiz  ikki  xil  y o i   bilan  yo‘g ‘onlashadi.  Uning  devorini 
qalinlanishi  ichki  va tashqi tomondan ketadi.  Diafiz devorining 
ichki  tomondan  qalinlashishi  zich  moddaning  ilik  bo‘shlig‘i 
tomonidagi  suyak  yuzasida  ro‘y  beradi.  Tashqi  tomondan  esa 
suyak  usti  pardasi  hisobiga  zich  moddaning  hosil  b o iish i 
aniqlangan.  Biomexanik  nuqtayi  nazardan,  ikkinchi  usul  te- 
jam li  hisoblanadi,  chunki  bu  holatda  diafiz  diametri  oshishi, 
zich  moddaning  qalinlashishi,  suyak  bo‘shlig‘ining  diametri 
o ‘zgarmasligi,  naysimon  suyakning pishiqligini  oshirishga olib 
keladi.  G ‘ovak  moddaning  pishiq  b o iish i  -   uning  tarkibidagi 
trabekulalar  yoki  to ‘siqlaming  qalinlashishi,  mayda  va  o ‘rta 
hajmli  katakchalaming  yirik  hajmli  katakchalarga  aylanishi 
orqali yuzaga keladi.  M aium ki, plastinkasimon suyak to ‘qima- 
sining  morfologik  va  funksional  birligi  -   osteondir.  Mexanik 
yuklamalaming  hajmiga  qarab,  suyak  qayta  ko‘riladi.  Bunda 
osteonlar  o ‘z  joylashuvi  va  yo‘nalishini  o ‘zgartiradi.  Optimal 
yuklamalar ta ’sirida yangi  osteonlar rivojlanadi.
e)