•d a V r n a s h r iy o t I t o s h k e n t

Ko‘z uchun asbob-uskuna

Hech  kimga sir emaski,  insoniyatning  ko'rish  qobiliyati  mukam- 

mal  emas.  Misol  uchun,  mushuklar  odam larga  nisbatan  aniqroq 

ko'ra olishadi.  M ushuklar yorug'likda ham,  qorong'ulikda ham nar- 

salarni  birdek  ajrata  olishadi.  Turli  sabablar  oqibatida  ko'rish  q o ­

biliyati  susaygan  odam lar nima qilishsin?  Bunda  birinchi  navbatda 

yordam ga optika asboblar keladi.

Dastlabki  ko‘zoynaklar  1280-yilda  italiyalik  fizik  Salvino  del 

Arm ati  tom onidan  ishlab  chiqilgan.  Armati  yaratgan  ko'zoynaklar 

ikkita qavariq shishali linzalardan iborat bo'lib,  ular buyumlarni kat- 

talashtirib  ko'rsatardi.  Natijada  yanada  aniqroq  ko'rish  imkoniyati 

yuzaga  kelgan.  Linzalar  shikastlanm asdan  uzoq  saqlanishi  uchun 

doiralar ichiga joylashtirilib ikkisini o'rta d a  birlashtirilgan.

Bir  qarashda  ko'zoynak  ta- 

qib  yurish  juda  osondek  tu- 

yuladi,  lekin  tuzuvchi  olimlar 

300  yil  tinmay,  uni  taqishning 

yanada  qulay  usullarini  izlash- 

gan.  Avval  monokl  -   bir  oynali, 

uzun  dastakli  ko'zoynaklar,  ke- 

yin  esa  katta  ikki  qavat  shishali 

binokl  paydo  bo'lgan.  Bunday 

binokllarni  burun  ustiga  ta- 

qish  mumkin  bo'lgan.  Keyinroq 

ko'zoynakni  shlyapa  bilan  bir­

lashtirib  ko'rishdi.  Oxir-oqibat 

hozirgilarga  o'xshash  quloqqa

Ко ‘zoynak xiralashgan ко ‘rish 

qobiliyatini tuzatadi

---

n

Shishani  eritish  usulini  insonlar ancha  vaqt  ilgari 

o'rganishgan.  Biroq qalin shisha ko'zoynak uchun 

mos  kelmasdi.  Buning  uchun  yupqa,  rangsiz  va  shaffof 

shisha  bo'lishi kerak  edi.  Bunday shishaning  siri XIII asrda 

Venetsiyada aniq landi.  Biroq XVI asrga  qadar bu o'ta max- 

fiy sir sifatida saqlab kelingan.

taqiladigan  ko'zoynaklar  ishlab  chiqildi.  Kontakt  linzalari  yorda­

mida  ko'z  nurini  oshirish  g'oyasi  buyuk  rassom  va  olim  Leonardo 

da  Vinchiga  tegishli.  XVIII  asrda  sinovchi  olim lar Tomas  Yung  va 

Vilyam  Gershel  linzalarni  amalda  qo'llab  ko'rishdi.  Gershelning 

ko'zlariga  shisha  linzalar  kabi  shaffof  gel  surtib  ko'rib  sinovdan 

o'tkazishdi.

Ko'zoynak  va  linzalar  ко rish  qobiliyati  sust  bo'lgan  odam lar­

ga yordam  bersa,  durbin  va  binokollar sog'lom   ko'zlarga jism larni 

kattalashtirib  ko'rsatadi.  Durbinlar teleskop singari tuzilishga ega. 

Lekin,  jism ga  ikkala  ko'z  bilan  qarash jismni  o'zimizgacha  bo'lgan 

oraliqdagi  masofani  qancha  ekanligini  taxm inan  aniqlash  im koni­

ni  beradi.  Uzoqni  ikkala  ko'z 

bilan  ko'ra  olish  imkoniyatini 

kengaytirish  m aqsadida  ikki 

kanalli  ko'rish  vositasi  -   bi­

nokl ixtiro qilindi. Inson yaqin­

lashtirib  ko'rsatadigan  ko'z- 

oynaklarsiz  1350  m etrgacha 

masofani  ko'ra  oladi.  6  m arta 

kattalashtirilgan  binokollarda 

20  kilom etr  masofa  uzoqlik- 

dagi jism larni  ko'rish  mumkin.

B inokl sog'lom  ko'zlar 

o'tkirlig in i oshiradi

---