•d a V r n a s h r iy o t I t o s h k e n t

Uy-roczg‘or yordamchilari

Bundan  ikki  yuz yil  oldin  o d a m la r q a n d a y  yashaganin i  k o ‘z 

oldingizga  k e ltirib   ko ‘h n g .  0 ‘shanda  e le k tr   y o ritq ic h la r 

o 'rn ig a   y o n g ‘indan  xavfli  s h a m c h iro q la r  va  gazli  shoh- 

lar,  m u zlatg ic h lar  o 'rn ig a   m uz  bilan  t o (ldirilgan  yertoM alar 

b o 'lg a n ...  Bugungi kunda bizning x o n ad o n lar fo ydali va q u - 

lay  a s b o b la r  bilan  to 'la   va  ularsiz  yaxshi  hayotni  ko‘z  oldi- 

m izga ke ltirish im iz qiyin.

Yorug'lik bor bo‘lsin!

Elektr chiroqlar 

paydo bo'lguniga 

qadar kerosin 

bilan yonadigan 

chiroqlardan 

foydalanilgan

Elektr  hodisalarining  kashf  qilinishini  rivoyatlar- 

da  bundan  ikki  ming  yil  ilgari  Gretsiyada  yashab 

o'tgan  donishm and  Fales  nomi  bilan  bog'laydilar. 

O'sha  davrlarda  qadimgi  yunonistonning  Magne- 

ziya shahri  yaqinida odam lar dengiz qirg'oqlaridan 

o'ziga tem ir buyumlarni tortadigan may da toshlarni 

topganlar va ularni shahar nomi bilan bog'lab mag- 

nitlar deb  ataganlar.  Fales  esa  dengiz qirg'og'idan 

bundan  ham  sirliroq,  chiroyliroq va yengilroq tosh­

larni topgan.

Ular magnit kabi tem ir buyumlarni  o'ziga tortm a- 

gan. Lekin, ularni junli mato bilan ishqalaganda, bug' 

momiqlar, yog'och  bo'laklari va o'tlar unga yopishib 

qolardi.  Bunday toshlarni biz qahrabo deb ataymiz.

Qadimgi  yunonlar  qahraboni  elek- 

tronlar deb atashgan.  Shundan ham- 

maga  m a’lum  bo'lgan  «elektr»  so'zi 

kelib chiqqan.

---

Birinchi  bo'lib  elektr  toki  manbayini  XVIII  asrning  oxirlarida  ita- 

liyalik  fizik  olim  Aleksandr  Volta  kashf  qilgan.  U  unchalik  katta 

bo'lmagan mis va ruxdan yasalgan ikkita doira orasiga kislotali ara- 

lashmaga  botirilgan  matoni joylashtirgan.  Doira va aralashma ora­

sida  unchalik  kuchli  bo'lmagan  elektr tokini  hosil  qiluvchi  kimyoviy 

reaksiya sodir bo'lgan.  Doiralar juftligidan chiqqan simlarni  batare- 

yaga ulanganda undan  ko'ra ko'proq elektr toki  hosil  bo'lgan.  Bun­

day  batareyalar volt  ustuni  deb  atalgan.  Aynan  shular elektrotex- 

nikaga asos solgan.

1802-yilda  rus  professori  Vasiliy  Petrov  batareyaga  ulan- 

gan  ikkita  ko'm ir  tayoqchani  bir-biriga  yaqinlashtirib,  ular  orasida 

yorug'lik  -   elektr  yoy  hosil  bo'lishini  kuzatgan.  Bu  yoylar  ustida 

tajribalar uzoq vaqt va qiyinchilik bilan davom etgan.  Nihoyat  1877- 

yilda ixtirochi  Pavel Yablochkov elektr yoyli  lam palarni yaratgan. 

Ular Parijning odam lar bilan gavjum ko'chalarini yoritgan.

Bizga  ma’lum  bo'lgan  n a ka l  lam palarni  kashf  qilishda  g'alaba 

tojlari  rossiyalik Aleksandr Lodigin va amerikalik Tomas Edison- 

ga nasib etgan.  Rus  muhandisi  ko'mirli tayoqchaning  o'zi  ular ora- 

sidagi  yoydan  ko'ra  kuchliroq  yorug'lik  tarqatishini  aniqlagan  va 

keyinchalik ko'mirli tayoqcha o'rniga qiyin  eriydigan  metalldan  ish­

langan  ingichka simdan foydalanishni tavsiya qilgan. Amerikalik ix­

tirochi  esa  ingichka  simning 

tez  kuyishini  oldini olish  m aq­

sadida  lampa  ichidagi  havoni 

so'rib  olishni  tavsiya  qilgan.

1906-yilda  Edison tom onidan 

tashkil  etilgan  «Jeneral  elek- 

trik» firm asi  Lodiginning  ixtiro 

huquqini sotib olgan. Ana shu 

davrdan  boshlab  elektr  yo- 

ritgichlar  har  bir  xonadonga

kirib  kelgan  va  ularni  yoritib 

zamonaviyqandillaro'nlab 

qulay sharoitni yaratgan. 

lampalardan tashkil topgan

---