Д. А. Нуркелдиева, Я. Е. Чичерина и л к, м а к т а б г а ч а

6
of
- 
ли!$. Эшитишда нухсони булган болалар томонидан матнни ту- 
шунишдаги хийинчиликлар куп ^олларда нут^нинг ривожлан- 
маганлиги билан (лугат бойлигининг камлиги, агграматизмлар) 
б о г п и ^ и р . Сузларни ва иборатларни нотугри тушуниш баъзан 
матннинг мазмунини тушунмасликка олиб келади.
Интеллекти меъёрида булган, аммо нут^ида нухсони булган 
болалар томонидан топшириюгарнинг бажарилиши нуткий ну^- 
соннинг намоён булиш дараж асига богли^. Гапирмайдиган ёки 
гудирлацдиган болалар уларга ^аратилган нуткни вазиятга ^араб 
тушунадилар. ^ а ё т д а куп кулланиладиган суз курсатмаларини
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

у л а р т у г р и б а ж а р а д и л а р . А г а р д а т о п ш и р и х сал б о ш к а т а р з д а
б у л с а , м а с а л а н , « к и т о б н и х а л а м н и т а г и г а хуй», н о т у г р и ^ а р а -
к а т л а р н и к у з а т и ш м у м к и н . Б у н д а й б о л а л а р у чун л е к с и к а к а т т а
р о л ь у й н а й д и , г р а м м а т и к ш а к л л а р н и н г а х а м и я т и н и эс а т у ш у н - 
м а й д и л а р . Ж у м л а л и н у тх д а р а ж а с и д а т у ш у н и ш д а г и х а т о л а р
к а м р о х у ч р а й д и .
Товушлар талаффузи
Т о в у ш л а р н и н г т а л а ф ф у з и с у з , б у г и н в а с у н г р а а л о х и д а т о ­
в у ш л а р н и м у с т а к и л ёк и т а к р о р л а ш й у л и б и л а н т е к ш и р и л а д и .
Текшириш усули.
М а х су с т а н л а н г а н п р е д м е тл и р а с м л а р д а н
ф о й д а л а н и л а д и .
Б о л а м у с та к и л р а в и ш д а р а с м н и н о м л а ш и л о зи м . А г а р д а т е к ­
ш и р и л а ё т г а н т о в у ш су зд а т у г р и т а л а ф ф у з эти л с а , б о л а г а у ш б у
су зн и л о г о п е д к е ти д а н т а к р о р л а ш т а к л и ф э т и л а д и , с у н г р а б о л а
т о в у ш н и а л о х и д а та л а ф ф у з х и л и ш и к е р а к (ун дош т о в у ш л а р о ч и х
в а ёп и к б у г и н л а р н и т а л а ф ф у з э т и ш й у л и б и л а н т е к ш и р и л а д и ).
Б о л а те к ш и р и л а ё т г а н т о в у ш д а н м у с т а к и л н у т^д а к а н д а й ф о й - 
д а л а н и ш н и а н и к л а ш учун ш у т о в у ш к у п и ш т и р о к э т г а н с у з л а р - 
д а н т у з и л г а н б и р -и к к и г а п н и т а к р о р л а ш т а к л и ф э т и л а д и .
С у з л а р д а т о в у ш л а р н и н о т у г р и т а л а ф ф у з х и л и ш к у п и н ч а
су з н и н г б у г а н ту зи л и ш и н и б у з и л и ш и б и л а н (т о в у ш л а р ва б у г и н ­
л а р н и а л м а ш т и р и ш , т а ш л а б к е т и ш в а о р т и ^ ч а с и н и х у ш и ш ) б и р ­
г а к е л а д и . Б у н д а й х о л л а р д а б о л а г а м у с т а к и л ва т а к р о р л а б т а ­
л а ф ф у з э т и ш учун т у р л и б у ги н т у з и л и ш и д а г и с у з л а р б е р и л а д и .
Топшириклар нинг бажарилши та.улили.
Т о в у ш л а р т а л а ф ф у - 
з и д а г и н у х с о н л а р б у з и б т а л а ф ф у з э т и ш , а л м а ш т и р и ш , у р и н а л ­
м а ш т и р и ш т а р з и д а н ам о ён б у л а д и . Ш у б и л а н б и р г а л и к д а т у р л и
н у т х н у х с о н л а р и н и б и р - б и р и д а н ф а р х л а ш г а ё р д а м б е р а д и г а н
б е л г и л а р х а м м авж у д .
Ф у н к ц и о н а л ва м ех ан и к д и с л а л и я д а (р и н о л а л и я д а н т а ш к а р и ) 
а л о х и д а т о в у ш л а р н и н г т а л а ф ф у з и н и б у з и л и ш л а р и к у з а т и л а д и .
Д и з а р т р и я д а н у тх м а н х а л а н г а н , н о а н и х х а р а к т е р г а эга б у л а ­
д и . Б а р ч а т о в у ш л а р б у р у н л а ш га н т а р з д а т а л а ф ф у з э т и л а д и . О в о з
м о н о т о н , з а и ф , к у п и н ч а б у г и х б у л а д и , н у т х н и н г с у р ъ а т и с е к и н - 
л а ш г а н .
Т о в у ш л а р т а л а ф ф у зи н и н г б у з и л и ш л а р и б о л а л а р р и в о ж л а н и - 
ш и д а г и т у р л и н у х с о н л а р д а к у з а т и п и ш и м у м к и н .Т о в у ш л а р т а -
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

л а ф ф у зи б у з и л и ш л а р и н и н г н а м о е н б у л и ш д а р а ж а с и (д и с л а л и я , 
дизартри я, м о т о р ал алия) а^ли заи ф б о л а л ар д а интеллектуал етиш - 
м о в ч и л и к д а р а ж а с и г а б о г л и х б у л а д и .
К у п ч и л и к р у ^ и й р и в о ж л а н и ш и с у с т л а ш г а н б о л а л а р д а т о ­
в у ш л а р т а л а ф ф у з и н и н г б у з и л и ш л а р и к у з а т и л м а с л и ги м у м к и н , 
а м м о н у т ^ н и н г т у ш у н а р л и л и г и н о а н и х б у л и ш х о л л а р и х а м куп 
у ч р а й д и .
Э ш и т и ш н и н г п а с а й и ш и д а с у з л а р н и н г б у з и л и ш и га х а р а м а й
куп х о л л а р д а с у з л а р н и н г к о н т у р и с а х л а н и б х о л а д и . Б у н д а й б о ­
л а л а р учун ж а р а н г л и ва ж а р а н г с и з т о в у ш л а р н и а л м а ш т и р и ш
(ж а р а н г л и л а р н и ж а р а н г с и з л а н т и р и ш ) х ар а к тер л и д и р .
JlyFaT б ойлиги
Л у г а т б о й л и г и н и т е к ш и р и ш д а б о л а н и н г су зн и (т о в у ш к о м п ­
л ек си с и ф а т и д а ) п р е д м е т н и н г б е ц ги с и , х а р а к а т и г а м о с л а ш ва 
н ун уха у н д а н ту р р и ф о й д а л а н и ш к у н и к м а с и а н и к л а н а д и .
Текшириш усули.
Р а с м л а р м а т е р и а л и т у п л а м и куп у ч р а й д и - 
ган , а м м о ж у д а к е н г т а р х а л м а г а н (б у л у т , т о к ч а , с и ё х р а н г ) п р е д ­
м е т л а р , х а р а к а т л а р , с и ф а т л а р т а с в и р и д а н и б о р а т б у л и ш и л о ­
зим. Б у н д а н т а ш к а р и б и р буту н п р ед м етн и н г в а у н и н г х и с м л а р и - 
ни т а с в и р л а р и ( д е р а з а , т о к ч а , ф о р т о ч к а ) х а м к е р а к . Р а с м л а р
м а т е р и а л и м а в з у л а р (ухув х у р о л л а р и , у й и н ч о ^ л а р , т р а н с п о р т )
ёки в а з и я т л и б е л г и л а р б у й и ч а (м а г а з и н , у с т а х о н а , с и н ф ) т а н л а ­
н ад и .
Т е к ш и р и ш в а к т и д а ш у н д а й у с у л л а р д а н ф о й д а л а н и л а д и к и , 
у л а р б о л а н и н г у ёк и бу су зд а н н у т ^ д а ф о й д а л а н и ш и н и , б е р и л г а н
с у зд а н ёки в о х е а б а н д р а с м д а н г а п т у зи ш , га п н и т у г а т а о л и ш и н и
а н и к л а ш г а ё р д а м б е р а д и .
Текшириш натижаларини тахлил ^илиш.
И м б е ц и л д а р а ж а ­
д а г и а х л и з а и ф б о л а л а р с о д д а , т а о м и л д а г и с у з л а р н и г и н а т у ш у ­
н а д и л а р ва и ш л а т а д и л а р , у л а р н и н г м а ъ н о с и н и т у ш у н т и р и б б е р а
о л м а й д и л а р .
Д е б и л д а р а ж а д а г и а х л и за и ф б о л а л а р н и н г суз з а х и р а с и к а м
б у л а д и . К у п с у з л а р н и н о а н и х ш а к л д а и ш л а т а д и л а р (м а с а л а н , 
ту м ш у х сузи у р н и г а « б у р у н » сузи ).
Р у х и й р и в о ж л а н и ш и с у с т л а ш г а н б о л а л а р н и н г суз з а х и р а с и
к а м б а г а л в а к а м д и ф ф е р е н ц и р л а ш г а н , п асси в л у г а т и ф а о л лу- 
г а т д а н устун б у л а д и .
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

И н т е л л е к т и б и р л а м ч и саю ган ган эш и ти ш и д а н у х с о н и б у л г а н
б о л а л а р н и н г су з за х и р а с и ч е г а р а л а н г а н булиб , п р е д м е т ва ^ а р а - 
к а т л а р н о м и н и а л м а ш т и р а д и л а р .
М о т о р а л а л и к б о л а л а р д а л у г а т б о й л и ги н и н г к а м л и г и б о ш ^ а
н у т ^ н у х с о н л а р и б и л а н б и р г а л и к д а н ам о ён б у л а д и .