D. A. Mamatqulov bolalar anatomiyasi va fiziologiyasi asoslari

Analizatorlar 
        Ba‘zi  ta‘sirlovchilarni  (masalan,  mexanik  ta‘sirlovchilarni)  ma‘lum  bir 
retseptorlar  (teri  retseptorlari),  ba‘zi  ta‘sirlovchilarni  (masalan,  tovush 
ta‘sirlovchilarni)  boshqa  retseptorlar  (eshitish  retseptorlarn)  qabul  qiladi.  Demak, 
ta‘sirlarni  qabul  qilishda  ularning  farqiga  boriladi,  ya‘ni  ular  analiz  qilinadi. 
Retseptorlarda  hosil  bo‗lgan  qo‗zg‗alish  jarayoni  nerv  tolalari  orqali  yarim 
sharlarning  ma‘lum  zonasiga  o‗tkaziladi.  Bu  erda  qo‗zg‗alishlar  juda  aniq  farq 
qilinadi; bularga qarab, masalan, narsaning shakli va qattiqligi, shu narsa  sirtining 
harakteri  va  hakozolar  aniqlanadi.  Ta‘sirlarni  qabul  qilish  va  ularning  farqiga 
borishni  ta‘minlovchi  organlarni  I.  P.  Pavlov  analizatorlar  deb  atadi.  Har  bir 
analizator  uch  qismdan:  periferik,  o‗tkazuvchi  va  markaziy  qismlardan  iborat. 
Periferik  qism  ta‘sirni  qabul  qiluvchi  retseptorlardan  iborat.  Analizatorning 
o‗tkazuvchi qismi retseptorlarda hosil bo‗lgan qo‗zg‗alishni o‗tkazadigan nervdir. 
Markaziy  qism  miya  katta  yarim  sharlar  po‗stlog‗ining  ma‘lum  zonasidan  iborat. 
Masalan  ko‗rish  analizatori  ko‗zdagi  ko‗rish  retseptorlaridan,  ko‗rish  nervidan  va 
yarim sharlar po‗stlog‗ining ko‗rish zonasidan iborat. 
Miya  po‗stlog‗ini  tashqi  va  ichki  retseptorlarga  boruvchi  ta‘sirlarni  doimo 
farq  qilib    ba‘zi  ta‘sirlovchilarni  (masalan,  mexanik  ta‘sirlovchilarni)  ma‘lum  bir 
retseptorlar  (teri  retseptorlari),  ba‘zi  ta‘sirlovchilarni  (masalan,  tovush 
ta‘sirlovchilarni)  boshqa  retseptorlar  (eshitish  retseptorlarn)  qabul  qiladi.  Demak, 
ta‘sirlarni  qabul  qilishda  ularning  farqiga  boriladi,  ya‘ni  ular  analiz  qilinadi. 
Retseptorlarda  hosil  bo‗lgan  qo‗zg‗alish  jarayoni  nerv  tolalari  orqali  yarim 
sharlarning  ma‘lum  zonasiga  o‗tkaziladi.  Bu  erda  qo‗zg‗alishlar  juda  aniq  farq 

---

165 
 
qilinadi; bularga qarab, masalan, narsaning shakli va qattiqligi, shu narsa sirtining 
harakteri va hakozolar aniqlanadi. 
       Ta‘sirlarni  qabul  qilish  va  ularning  farqiga  borishni  ta‘minlovchi  organlarni 
analizatorlar deb ataladi. Har bir analizator uch qismdan: periferik, o‗tkazuvchi va 
markaziy  qismlardan  iborat.  Periferik  qism  ta‘sirni  qabul  qiluvchi  retseptorlardan 
iborat. Analizatorning o‗tkazuvchi qismi retseptorlarda hosil bo‗lgan qo‗zg‗alishni 
o‗tkazadigan  sezgichi  nervdir.  Markaziy  qism  miya  katta  yarim  sharlar 
po‗stlog‗ining  ma‘lum  zonasidan  iborat.  Masalan  ko‗rish  analizatori  ko‗zdagi 
ko‗rish  retseptorlaridan,  ko‗rish  nervidan  va  yarim  sharlar  po‗stlog‗ining  ko‗rish 
zonasidan  iborat.  Miya  po‗stlog‗ining  bu  analizatorlik  faoliyatining  natijasi 
organizmning olingan ta‘sirlarga javoblari reflekslaridir.