D. A. Mamatqulov bolalar anatomiyasi va fiziologiyasi asoslari

Ko„z soqqasi. Ko‗z soqqasi kalla suyagining ko‗z chuqurchasida yotadi. Ko‗z 
soqqasi shar shaklida bo‗lib, uchta parda - oqsil parda, tomirli parda va to‗r parda 
bilan  qoplangan.  Oqsil  parda  -  eng  tashqi  pardadir.  Bu  parda  o‗z  rangi  jihatidan 
pishirilgan tuxum oqsiliga o‗xshaydi. Oqsil pardaning old tomoni  
 
 42
-rasm. Ko‗zning tuzilishi.
 
rangsiz  tiniq  shox  pardadan  iborat  bo‗lib,  bu  parda  bir  oz  qavariqdir.  Yorug‗lik 
nurlari  ko‗z  soqqasi  ichiga  ana  shu  shox  parda  orqali  o‗tadi.                             
Tomirli  parda oqsil parda ostiga  joylashgan. Bu pardada  -  ko‗zga  qon  keltiruvchi 
juda  ko‗p  tomirlar  bor.  Tomirli  pardaning  shox  parda  ostidagi  oldingi  qismi 
kamalak  parda  deb  ataladi.  Ko‗zning  rangi  kamalak  pardadagi  pigment  rangida 
bo‗ladi. Kamalak parda o‗rtasida qorachiq deb ataladigan teshik bo‗ladi. Qorachiq 
yorug‗likda  torayadi,  qorong‗ilikda  esa  kengayadi.  Qorachiq  diametrining  o‗zga-
rishi  qorachiq  refleksi  deb  ataladi.  Bu  refleks  ko‗zga  yorug‗lik  kirishini  tartibga 
solib  turadi.  Qorachiqning  orqasida  ikki  tomoni  qavariq  xoldagi  shaffof  gavhar 
joylashgan.Uning  atrofini  kipriksimon  muskullar  o‗rab  turadi.  Ko‗z  soqqasining 
gavhar orqasidagi bo‗shlig‗i shishasimon tana deb yuritiladigan yarim suyuq massa 
bilan to‗labo‗ladi.   To‗r parda uchinchi, eng ichki pardadir. Bu pardaning qalinligi 
0,3  mm  ga  yaqin  bo‗lib,  ko‗zning  faqat  orqa  yarmini  qoplab  turadi,  bu  qavatlar 

---

167 
 
hujayralardan va ularning o‗simtalaridan iborat.  To‗r  pardaning  retseptorlari  - ta-
yoqchalari va kolbachalari bor yorug‗ sezgir qavati - uning tomirli parda tomonga 
qaragan  eng  tashqi  qismida  joylashgan  bo‗ladi.  Tayoqchalar  soni  130  millionga, 
kolbachalar soni esa 7 millionga etadi. 
Ko‗zning  yordamchi  apparatlari.  Oqsil  pardaga  muskullar  birikadi,  bu 
muskullar  ko‗z  chuqurchasi  devoridan  boshlanadi;  bu  muskullar  qisqarsa,  ko‗z 
soqqasi harakatga keladi.  Ko‗z chuqurchasining yuqorigi, tashqi burchagida  ko‗z 
yosh  bezlari  bor.  Ko‗z  yosh  ko‗z  soqqasi  sirtini  doimo  xo‗llab  turadi  va  uning 
qurib  qolishiga  yo‗l  qo‗ymaydi.  Bundan  tashqari,  ko‗z  yoshi  ba‘zi  bir 
bakteriyalarni o‗ldiradi.  Ko‗z yoshining ortiqchasi yosh-burun kanali orqali burun 
bo‗shlig‗iga  oqib  tushadi.  Ko‗z  soqqasi  old  tomondan  qovoqlar  bilan 
himoyalangan,  qovoqlar  chetida  esa  kipriklar  bo‗ladi.  Kipriklar  changni  to‗sib 
qoladi.  Yuqorigi  qovoqlar  bilan  peshona  terisi  o‗rtasida  qoshlar  bor.  Bu  qalin 
tuklar  bilan  qoplangan  qismdir,  qoshlar  peshonadan  oqadigan  terni  ko‗zga 
tushirmay, chakkalarga o‗tkazib yuboradi.