D. A. Mamatqulov bolalar anatomiyasi va fiziologiyasi asoslari

Ko„rish  retseptorlari.  To‗r  pardada  ko‗rish  retseptorlari  –  yorug‗lik  qabul 
qiluvchi  hujayralar  joylashgan bo‗lib, ular  tomirli  pardaga taqalib turadi.  Ko‗rish 
retseptorlariga kolbachasimon va tayoqchasimon retseptorlar kiradi. Ular to‗zilishi 
va  funksiyasi  jixatidan  bir-biridan  farq  qiladi.  Tayoqchalar  qorong‗ida  kuchsiz 
yorug‗dan  ham  ta‘sirlanadi,  lekin  rangni  qabul  qilish  xususiyatiga  ega  emas. 
Kolbachalar esa faqat kuchli yorug‗likdan ta‘sirlanadi. Kolbachasimon retseptorlar 
ranglarni  qabul  qilish  xususiyatiga  ega.  Retseptorlarda  paydo  bo‗lgan 
qo‗zg‗alishlar markazga intiluvchi neyronlar bo‗ylab o‗tkaziladi, bu neyronlarning 
o‗simtalari  to‗r  pardaning  muayyan  qismida  ko‗rish  nerviga  to‗planadi.  Bu  nerv 
ko‗z  soqqasining  barcha  pardalari  orqali  o‗tib,  undan  chiqadi  va  bosh  miyaga 
yo‗naladi.  Ko‗rish  nervi  to‗r  pardadan  chiqqan  joyda  yorug‗lik  hosil  qiluvchi 
hujayralar  bo‗lmaydi.  Bu  joyda  hosil  bo‗lgan  ta‘svir  sezilmaydi.  Shuning  uchun 
ko‗r dog‗ nomini olgan. To‗r pardaning o‗rtasida qorachiqning qarama-qarshisida, 
kolbachalar  to‗plami-sariq  dog‗  bor.  Shu  sababli  qorachik  qarshisida  turgan 

---

168 
 
narsalarni aniq ko‗ramiz. Ko‗z soqqasini harakatlantiruvchi muskullarning qisqarib 
bo‗shashishi  ko‗z  soqqasini  xarakatlantirish  imkonini  beradi.  Bu  narsa  tevarak  - 
atrofdagi buyumlarni ko‗rishga imkon beradi. Ko‗rish ta‘sirotlarini qabul qilishdek 
murakkab  jarayon,  ko‗zning  to‗r  pardasidan  boshlanib  katta  yarim  sharlar 
po‗stlog‗ining  ko‗rish  markazida  tamom    bo‗ladi.  Bu  jarayon  ko‗rish  analizatori 
tufayli  amalga  oshadi.  Bu  quyidagicha  amalga  oshadi.  Yorug‗lik  nurlari  to‗r 
pardaning  yorug‗lik  sezuvchi  hujayralarini  qo‗zg‗atadi,  bu  qo‗zg‗alish  ko‗rish 
nervi  bo‗ylab  katta  yarim  sharlar  po‗stlog‗ining  ko‗rish  qismiga  o‗tkaziladi,  shu 
joyda  ta‘sirotlar  bir  biridan  farq  qilinadi.  Ko‗zning  optik  sistemasi  yorug‗lik 
nurlarini sindirishi hisobiga to‗r pardada jismlarning teskari tasviri hosil bo‗ladi.