D. A. Mamatqulov bolalar anatomiyasi va fiziologiyasi asoslari

Qonning  tarkibi.  Qon  ikki  qismdan  iborat:  qon  plazmasi  va  shaklli 
elementlardan iborat. 
Qon  plazmasi  yangi  tug‗ilgan  bolalarda  qon  umumiy  hajmining  50  %  ni 
kattalarda esa 55-60 % ni tashkil qiladi. U qonning suyuq qismi bo‗lib, murakkab 
aralashmadir.  Uning  tarkibida  oqsillar,  yog‗lar,  uglevodlar,  mineral  tuzlar, 
garmonlar,  fermentlar,  antitelalar  va  erigan  holdagi  gazlar  bo‗ladi.  Bola 
tug‗ilganida qon plazmasida oqsil miqdori katta odamlarnikidan kam, ya‘ni 5,5 – 
6,5  %,  osh  tuzi  va  qandning  miqdori  ham  nisbatan  kam  bo‗lib,  6  yoshda  katta 
odamlarniki bilan tenglashadi. Katta odamlarda qon plazma tarkibida 90-92% suv, 
7-8% oqsillar, 0,9% tuz, 0,1% glyukoza, 0,8% yog‗lar bo‗ladi. 
Qonning shaklli elementlariga eritrotsitlar, leykotsitlar, trombotsitlar kiradi. 
Eritrotsitlar.  Qizil  qon  tanachalari  bo‗lib,  ularning  ko‗pchilligi  ya‘ni  85-90 
%  qonga  rang  beruvchi  gemoglabin  hosil  qiladi.  Uning  diametri  7-8  mikron, 
qalinligi 2,5 mikronga teng bo‗lib, Yangi tug‗ilgan bolalar qonida eritrotsitlar katta 

---

128 
 
odamlarnikiga  nisbatan  ancha  ko‗proq  ya‘ni  1mm
3
  qonida  o‗rtacha  4,5-7,5  mln 
eritrotsit bo‗ladi. Katta yoshdagi erkaklarda 1mm
3
 qonida 4,5-5 mln, ayollarda esa 
4-4,5 mln dona eritrotsit bo‗ladi.  
Yangi  tug‗ilgan  bolalarda  eritrotsit  tarkibidagi  gemoglobin  miqdori  110-
114%,  bo‗lib  100 gr  qonda  17-25 g  gemoglabin bO‗ladi.  Bola  katta bO‗lgan  sari 
gemoglobin miqdori kamayib, 1-2 yoshda 80-90% bo‗lib, 7-9 yoshar bolalarda 80-
81% gacha, 10-11 yoshar bolalarda 85%, katta odamlar qonida 100% gacha, ya‘ni 
100 ml. qonda 17,3 gr. gemoglabin bo‗ladi. Gemoglabin 70 % gacha yoki 100 ml. 
qonda 14 gr. tushganda organizm kasal bo‗ladi.  
Gemoglabin  ikki  qismdan  iborat:  oqsilli  qismi—  globin  va  temirli  qismi 
gemdan iborat, Gemoglabinga qizil rang beruvchi temir moddasi hisoblanadi. 
Gemoglabin o‗pkada havo tarkibidagi kislorod bilan birikib, oksigemoglabin 
hosil  qiladi  va  to‗qimalarga  borib  esa  gemoglabinga  va  kislorodga  ajraladi. 
Gemoglabin to‗qima hujayralarga kislorodni berib, to‗qima hujayralardan karbonat 
angidrid gazini biriktirib olib o‗pkaga ajratadi. Shuning natijasida ichki nafas olish 
sodir bo‗ladi. 
Eritrotsitlar  va  ular  tarkibidagi  gemoglabinnng  hosil  bo‗lishi  va  soni  normal 
miqdolrda  bo‗lishi  odamning  sog‗ligiga,  ovqatlanishiga,  jismoniy  mashqlar  bilan 
shug‗ullanishiga va boshqalarga bog‗liq bo‗ladi. Eritrotsitlar suyaklarning ko‗mik 
qismida hosil bo‗lib, 120 kun yashaydi. So‗ngra ular jigar va toloqda parchalanib, 
suyak  ko‗migida  hosil  bo‗layotgan  eritrotsitlar  uchun  oziq  bo‗lib  sarflanadi. 
Eritrotsitlarning  asosiy  vazifasi,  ular  nafas  organlaridan  (o‗pkadan)  organizm 
to‗qimalariga  kislorod  tashish  va  organizmda  tuz  va  suv  muvozanatini  ushlash 
vazifasini bajaradi.