D. A. Mamatqulov bolalar anatomiyasi va fiziologiyasi asoslari

 
VI-Bob. NERV SISTEMASINING TUZILISHI. 
Nerv sistemasi ikki qismga: markaziy qism bilan periferik qismga bo‗linadi. 
Markaziy qism miya qutisida joylashgan bosh miyadan va umurtqa pog‗onasi 
kanalida joylashgan orqa miyadan iborat.
 
Bosh  miya  ham,  orqa  miya  ham  po‗stloqlar  bilan  qoplangan.  Bu 
po‗stloqlarning  biri  miyaga  zich  yopishgan  va  unda  qon  tomirlari  juda  ko‗p 
bo‗ladi.  Bu  po‗stloqdagi  tomirlar  nerv  to‗qimalari  ichiga  kirib  boradi.  Ana  shu 
tomirlar orqali miyaga oziq moddalar va kislorod boradi, miyadan esa parchalanish 
mahsulotlari  olib  ketiladi.Bosh  miya  bilan  orqa  miyada  to‗q  va  och  tusli 
uchastkalarni ko‗rish mumkin. Bu uchastkalar kul rang va oq moddadan to‗zilgan.
 
        Kul rang modda qisqa va juda tarmoqlanib ketgan o‗simtalar bilan bir-biriga 
birikkan  neyron  tanalaridan  iborat.  Kul  rang  modda  yaxlit  qavat  bo‗lib  yotadi, 
masalan,  yarim  sharlar  po‗stlog‗ida  yoki  har  xil  kattalikdagi  orolchalar  shaklida 
joylashgan bo‗ladi, bu orolchalar yadrolar deb ataladi. Yadrolardagi neyronlarning 
ayrim  gruppalari  nerv  markazlarini  hosil  qiladi.  Qo‗zg‗alish  bu  markazlarda 
markazga  intiluvchi  neyronlardan  markazdan  chiquvchi  neyronlarga  o‗tadi. 
Miyaning  oq  moddasi  tolalardan  iborat.  Bu  tolalarning  markaziy  qismi  o‗zun, 
tarmoqlanmaydngan neyron o‗simtalaridan hosil bo‗lgan, neyronlar tanasi esa kul 
rang  moddada  yotadi.  Tolalar  o‗tkazuvchi  yo‗llar  hosil  qiladi.  Bu  yo‗llar  yarim 
sharlar po‗stlog‗ining ayrim uchastkalarini va bosh hamda orqa miyada joylashgan 
yadrolarni  bir-biri  bilan  tutashtiradi.  Ba‘zi  tolalar  miya  chegarasidan  chiqib, 
nervlar  tarkibiga  kiradi.  Oq  modda  tolalari  va  nervlar  markazga  intiluvchi  hamda 
markazdan  chiquvchi  yo‗llar  hosil  qiladi,  bu  yo‗llar  esa  o‗zgarishni  organlardan 
har xil nerv markazlariga va markazlardan organlarga o‗tkazadi. 

---

140