Ctzbekiston respubl1kasi oliy va o rta m axsus ta 'lim vazirl1g I


bet36/108
Sana15.06.2022
Hajmi
#674106
1   ...   32   33   34   35   36   37   38   39   ...   108
Bog'liq
Oxunjon Safarov [uzsmart.uz]

B ahor mavsumi bilan bog‘liq marosimlar
, asosan, kishilarning 
m eh n a t faoliyatiga aloqadorlikda o ‘tkaziladi. Ya’ni ular b a h o r kirishi 
b ilan d e h q o n va ch o rvad o m ing hayoti va faoliyatida yuz beradigan 
o'zgarishlarga bog‘liq tarzda o ‘tadi. M asalan, ekin ekishga tayyorgarlik 
k o ‘rish, ariq-zovurlam i to zalash , chorvani yaylovlarga ko‘chirish kabi 
ishlar kishilar to m o n id an belgilangan kunda m axsus tayyorgarlik 
bilan tashkil qilinadi va bajariladi. Shu boisdan ular o ‘ziga xos m arosim
tarzid a nam oyon b o ‘ladi. Bahoriy m arosim lar sirasiga «Shox moylar», 
« N a v ro ‘z», «Y om g'ir chaqirish» singarilam i kiritish m um kin.
N a v ro ‘z — qadim iy b a h o r bayram i. Bahorgi kun va tu n tengligi 
p a y tid a , y a’ni 21—2 2 -m a rt k u n lari nishonlanadi. N av ro ‘z — yangi 
k u n degani. U islom gacha h a m nishonlangan. S huning u ch u n diniy 
b a y ra m e m a s. S h o ‘ro la r d a v rid a u n o to ‘g ‘ri ta lq in q ilin d i va 
n ish o n la n ish i n o h a q ch ek lab q o ‘yildi. Sosoniylar davrida N avro‘z 
d av lat b ayram iga ay lan tirild i. 0 ‘sh and a u n i yozda, kunn ing eng 
u zu n lig i p aytida — 21— 2 2 -iy u n kunlari nishonlaganlar.
N a v ro ‘z o ld id a n yetti xil d o n lik ekinning urug ‘idan yetti q a to r 
ekib u ndirilgan. B ular b u g 'd o y , arp a, zig‘ir, tariq , n o ‘xat, j o ‘xori 
va sho lid an iborat b o ‘lgan. U larning unishiga qarab, yilning hosildorlik 
d arajasi ch am alangan . K o ‘p c h ib tu ig an yerga m o ‘l qilib suv sepilgan. 
B u b ila n yil b o ‘yi suv, n a m g arch ilik m o ‘l b o ‘lishi istalgan. Q izlar va 
a y o lla ra r g ‘im c h o q u c h ish g a n . S h u kuni kishilar bir-birlariga sovg‘a - 
salo m lar ulashishgan, g in a-k u d u ratla r unutilgan, urushlarto'xtatilg an. 
N a v ro ‘z d asturxoniga y etti xil ta o m q o ‘yilgan va bu tao m la r arab 
y o z u v id a g i « sin » , y a ’n i «s» to v u s h i b ila n b o s h la n g a n . B u la r 
h azo risp an d (sipand), olm a (seb), siyohdona ( sedona), sinjid ( zaytun 
y og‘i), sirka, sarim soq, sabziy ( b u g ‘doy m aysasi) d a n iborat b o ‘lgan.
D a s tu rx o n o ‘rtasig a to l, z a y tu n , b eh i, a n o r, tu t kabi daraxt


novdalaridan yetti dona qo‘yilgan. Bir idishda pushti rang, b osh qa 
idishda toza suv q o ‘yilgan. Toza suv ustiga mevali daraxtning yaproqlari 
tashlangan. D asturxonga patir, qatiq, sut, pishloq, bo ‘yalgan tuxum , 
xo‘roz go‘shti, quritilgan m evalar , yong‘oq, bodom , pista, baliq va 
oyna (ko‘zgu) q o ‘yilgan. N avro‘z dasturxoni uch un yoqilgan sham lar 
oxirigacha yonishi shart sanalgan. Yana dasturxon uchun go ‘ja oshi, 
sumalak, halim singari maxsus taom Jar pishirilgan.
Qolaversa, N av ro ‘z shodiyonalari qirq kungacha, asosan, m ay 
oyining o ‘rtalarigacha davom etganligidan xilm a-xil m aro sim larn i 
o ‘z ichiga olgan. Sum alak, boychechak, lola sayli (sayli guli surx) 
singari m arosim lar ham aslida N av ro ‘zning uzvlari sanalib, a n a shu 
m uddat davom ida o ‘tkazilaveriladi.
Sum alak — o ‘lib-tiriluvchi tabiatning ab’adiy harakatini ifodalovchi 
ram ziy tao m b o ‘Iib, N avro‘z sh odiyonalarida pishiriladi va alo h id a 
a n 'a n a sifatida nishonlanadi. S um alak asli forscha «si m ala» so ‘zid an 
o lin g an , 
o ‘ttiz m alak (p ari) m a ’n o sin i an g latad i. G o ‘yoki bu 
m uqaddas tao m n i shu o ‘ttiz m alak pishirganm ishlar, u n ing nom i 
ham o ‘shandan kelib chiqqanm ish. Sum alak Navro‘z kunlarida maxsus 
k o ‘k a rtirilg a n b u g 'd o y m a y s a s in i o ‘g ‘u r ( k e li)d a tu y ib y o k i 
g o ‘s h tk o ‘b a k d a c h o p ib (y a n c h ib ), s o ‘ngra u n ing siq ib o lin g a n
sharbatining qaynatm asiga un aralash tirib pishiriladigan tao m d ir.
U ni, asosan, ayollar tayyorlaydilar. Tagi olmasligi u ch u n q o zo n n i 
m uttasil kovlab turishlari lozim . Bu ish sharbat qozonga solingan 
o qshom dan tu n b o 'y i davom etgan. Shu boisdan uni tayyorlovchi 
ayollar tu n b o ‘yi sum alak qozoni atrofida bazm uyushtirib, zavq- 
shavq b ila n yelib-yugurganlar, su m a la k n i a lq ag an ch a tu b a n d a g i 
q o ‘shiqlarni kuylab raqsga tushganlar:
G ullola alvon-alvon, 
yoki: 
N av ro ‘z kelay deganda, 
Sum alak jong a darm o n . 
Bug‘doy undirib q o ‘ydik.
Yayrab ich sum alakni 
M e h m o n b o ‘lib kelingiz,
Qilm ayin desang arm o n. 
S um alak qilib q o ‘ydik.
M avsum iy m arosim lar qadim gi ajdodlarim izning k u ndalik talab 
va ehtiyojlari tufayli vujudga kelgan. A ytaylik, b a h o r oylari y o g 'in - 
so chin kam b o ‘lsa, ek in -tik in n in g
m azasi b o ‘im agan. S h u n d a y
kezlarda yom g‘ir chaqirish m aqsadida ikki xil k o ‘rinishdagi m aro sim
o ‘tkazilgan.
Q a d im g i a jd o d la rim iz y a d a (ja d a ) to s h i v o sita sid a y o m g 'ir


chaqirganlar. Y anada — jodugarlikni anglatuvchi ja t so'zidan olingan 
b o ‘lib , q a d im iy tu rk iy tild a seh rli k u c h -q u d ra tg a ega b o ‘lgan 
pred m etlarg a n isb atan q o ‘llangan.
« S u st xotin* m arosim i — yom g‘ir tangrisi Sust xotinga iltijo qilish 
orqali yom g‘ir c h a q irish d a n iborat. M arosim jaray o n id a «Sust xotin» 
q o ‘shig‘i kuylangan. Bu m arosim tarixan qadim iy b o ‘lib, turli joylarda 
tu rlic h a ataladi, ju m la d a n , Buxoro viloyatining Q o rak o ‘l va O lot 
tu m a n la rid a «C hala xotin» deb ham yuritiladi.
«Sust xotin» — «Avesto»da m adh etilgan o sm o n suvlari tangrisi 
T ishtriyan in g xalq o ‘rtasida fonetik o ‘zgarishlarga uchrab, Tishtriy, 
T u sh tr, sustr 
va nih o y at sust xotin shaklini olgan nam unasi, deya 
izohlaydi B .Sarim soqov.
U o 'z b e k la r o rasid a «Sust xotun». «Sut xotun», «Suv xotun», 
«C hala xotun» n o m la ri b ilan tarqalgan b o is a , tu rk m an lard a «Syuyt 
x a to ‘n», tojiklarda 
«Sust m om o» yoki «Ashaglen» deb yuritiladi. 
M aro sim n ing o ‘tkazilish tartib i ham tu rli joylarda turlichadir. 
B .Sarim soqov u n ing t o ‘rt variantini aniqlab izohlagan. A m m o uning 
m u s h ta r a k j i h a t i h a m m a jo y la r d a h a m
a y o lla r to m o n id a n
o ‘tk a z ilish id ir. B elg ilan g an k u n va v aq td a o ‘n d a n
o rtiq
ayol 
q o ‘g ‘irchoqqa, b a ’zi jo y la rd a q o ‘riqchi (xo‘sa)ga qari ayol ko‘ylagani 
kiydirib, ayo llardan biri u n i ko ‘tarib olgan h olda oldinda yursa, 
boshqalar unga ergashib qishloq yoki m ahalla b o ‘ylab xonadonlarga 
b irm a -b ir kirib ch iq a boshlaydilar. U lar xonadonlarga kira turib: 
Sust x o tu n , sulton xotun,
K o ‘lankasi m aydon xotun,
H avo yog ‘m as b o ‘lam a, Sust xotun,
T o m c h i to m m as b o ‘lam a, Sust xotun. 
Y etm ish d agi kam pim i, Sust x otu n,
Sel o p k e tm a s b o ‘lam a, Sust xotun, — 
q o ‘shig‘ini ayta boshlaydilar. X onadon egalari ularni xursandlik bilan 
kutib olib, q o ‘g ‘irc h o q yoki q o ‘riqchi (xo‘sa) ustidan suv sepib, 
q o ‘shiq ijrochilariga xayr-ehson qilishadi. U lar shu xayr-ehson evaziga 
is qilishib, y o m g‘ir yog ‘ishidan um idvor b o ‘lib qolaveradilar.
M arosim keyingi taraq q iy o tid a erkaklar va bolalar ijrosida h am
o ‘tk azila b o sh langan. U n in g q o ‘shig‘ida m o ‘l-k o ‘l hosil etishtirish 
orzusi yetak chi m otivdir:
H a v o la m i yog‘dirgin. Sust x otun,


B ug'doylam i b o ‘ldirgin, Sust xotun.
O sm ondan to m c h i tashlab, Sust x otun,
E l-u yurtni t o ‘ydirgin. Sust xotun.
«Sust xotin» marosimi matriarxat davrida vujudga kelgan. U ibtidoiy 
kishilam ing tabiat injiqliklarining tu b sabablarini bilm asdan, ularning 
oldini olish choralarini topishga ojizliklari oqibatida vujudga kelgan.

Download

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   32   33   34   35   36   37   38   39   ...   108




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2025
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish