Conference proceedings

 
Akustik səviyyəölçənlər 
Ultrasəsli səviyyəölçənlər (tezliyi > 20 KHs) ölçülən mühitlə kontakt olmadıqda və çətin düşülən yerlərdə 
səviyyələrin ölçülməsinə imkan verir. Ultrasəsli səviyyəölçənlərdə adətən səs dalğalarının “maye - qaz (hava)” 
sərhəddindən əks olunmasından istifadə olunur. Şəkil 3-də ultrasəsli səviyyəölçənlərin iki mühitin ayrıldığı sərhəddən səs 
dalğalarının əks olunmasına əsaslanaraq işləyən səviyyə-ölçənlərin ölçü sxemi göstərilmişdir. 
Burada ultrasəsli – pyezoelektrik şüalandırıcıda çevrilən elektrik impulsu qaz mühitinə yayılaraq “maye -qaz” 
ayrılma sərhəddindən əks olunaraq geri qayıdır və müəyyən andan sonra həmin şüalandırıcıya təsir edir, nəticədə elektrik 
siqnalına çevrilir. Hər iki impuls: göndərilən və əks olunan gücləndiriciyə daxil edilir. Mühitin kimyəvi və fiziki 
xüsusiyyətləri ölçmə nəticələrinə, ultrasəs üsulunda alınan nəticələrə təsir etmir, odur ki, aqressiv, abraziv, özlülüklü və 
yapışqan maddələrin səviyyələrinin ölçülməsi heç bir problem doğurmur. 
Şəkil 3. Ultrasəsli səviyyəölçənlərin ölçü sxemi: 
1 – verici generator; 2 – impuls generatorları; 3 – pyezoelektrik şüalandırıcı;
4 – gücləndirici; 5 – zaman ölçən; 6 – ikinci cihaz.
Üsulun əsas üstünlükləri qismində kontaktsızlığı, çirklənmiş mayelərdə tətbiq oluna bilinməsi, üsulun 
realizasiyası, avadanlığın yeyilməyə davamlılığı, möhkəmliyinə yüksək tələblər tətbiq edilməməsi, nəzarət olunan 
mühitin sıxlığından asılı olmaması kimi vacib nüansları missal göstərmək olar. 
Üsulun çatışmazlıqları qismində isə şüalanma konusunda böyük səpələnmələrin olmasını, qeyri-stasionar 
maneələrdən əks olunmasının ölçmələrdə xətalara səbəb olması, normal atmosfer təzyiqli rezervuarlarda tətbiqinin 
mümkün olmamasını, siqnala toz, buxar, qaz qarışığı və köpüyün təsir etməsini misal göstərə bilərik. 
Nəticə 
Səviyyələrə ən fərqli nəzarət üsulları çoxluğundan onun həm hüdud və həm də cari qiymətlərinin alınmasına 
imkan verən üsulu seçmək mümkündür. Kifayət qədər az sayda üsullar sənaye sistemində reallaşdırılmışdır. Realizə 
olunan üsullardan bəziləri unikal hesab olunur və çox məhdud miqdarda tətbiq olunur, digər üsullar isə daha universal 
olub seriyalı sistemlərdə geniş istifadə olunur. Ancaq bu sahədəki proqress o qədər böyükdür ki, səviyyələrə nəzarət üçün 
ən yaxın zamanlarda daha yüksək texnologiyalara cavab verən nəzarət sistemlərinin geniş yayılacağını proqnozlaşdırmaq 
olar. 
Ədəbiyyat 
1.
M.A.Məmmədov – Neftayırma zavodlarında müasir avtomatik idarəetmə sistemləri, Bakı, Elm, 2003 
2.
İ.İbrahimov, F.Xasməmmədov, Ç.Kərimov, X.Abasoğlu – Avtomatik tənzimləmə nəzəriyyəsinin əsasları və istehsal 
prosesinin avtomatlaşdırılması, Bakı, 1982 

---