Conference Paper

Фойдаланилган адабиётлар: 
1. Ўзбекистон Республикаси Президентининг “2019-2028 йиллар даврида Ўзбекистон 
Республикасида қаттиқ маиший чиқиндилар билан боғлиқ ишларни амалга ошириш 
стратегиясини тасдиқлаш тўғрисида”ги ПҚ-4291 сонли Қарори. Тошкент ш. 2019 йил 
17 апрел. 
2. Б.Н.Ҳамидов, С.Ф.Фозилов, Ш.М.Сайдахмедов, Б.А.Мавланов “Нефт ва газ кимёси”
Тошкент, “Муаллиф” нашриёти– 2013. 
3. Г. Бертокс, Д. Радд. Стратегия окружающей среды от загрязнений- М.: Мир, 1980 
LOGISTIKADA TRANSPORT-EKSPEDITORLIK XIZMATI 
Sodiqov S.S. 
ТАЙДҚЭИ 
Transport-ekspeditorlik korxonalari-tovarlarni yetkazish jarayoni ko’p ishlarni zanjirli 
bajarilishiga, samarali yetkazib berish kompleksini o’z ichiga olgan va o’z navbatida, 
tovarlarni teng taqsimlashni ta‘minlovchi operatsiyalar va xizmatlar jarayoni tashkil qiladi.
Transport-ekspeditorlik xizmati–yuklarni tashkil qilish va jo’natish jarayoni bilan bog’liq 
bo’lgan transport xizmatining turi hamda transport ekspeditsiyasi shartnomasi asosida 
yuklarni tashishga taalluqli bo’lgan boshqa ishlar turining bajarilishidir. 
Ekspeditsion xizmatlar deb yuk tashish jarayoni bilan bog’liq bo’lgan operatsiyalar 
yoki ishlar tushuniladi. Avtomobil transportida transport-ekspeditorlik xizmati ko’rsatish 
ishlab chiqaruvchidan iste'molchigacha tovarlarni tashish, ular bilan bog’liq bo’lgan ortish-
tushirish ishlari, saqlash, sug’irta qilish, moliyalash xizmati, axborot jarayoni va hujjatlarni 
yuritishni o’z ichiga oladigan yetkazib berish tizimi sifatida qaraladi. 
Transport xizmatini ko’rsatish, yuklarni ortish-tushirish, saqlash xizmatlarini ko’rsatgan 
holda makon va zamonda harakatlanishi jarayoni bilan bog’liq transport-ekspeditorlik 
korxonalarining faoliyati sifatida aniqlanadi. Ekspeditorlik xizmati tovarlarni ishlab 

---

Техник ва технологик фанлар со
ҳ
аларининг инновацион масалалари. ТДТУ ТФ 2020 
53 
chiqaruvchilardan iste'molchilarga yetkazib berish jarayonining bir qismi bo’lib hisoblanadi. 
Transport-ekspeditorlik faoliyatini tashkil qilish va boshqarish fanining maqsadi transport-
ekspeditorlik xizmati ko’rsatish bilan bog’liq faoliyatni o’rganishdan iborat. Transport-
ekspeditorlik faoliyatini tashkil qilish quyidagilarni o’z ichiga oladi: 
- 
Transport-ekspeditorlik kompaniyalarining tuzilishi va funksiyalarini tahlil etish; 
- 
Respublikamizda transport-ekspeditorlik xizmatining mavjud holatini o’rganish; 
- 
xalqaro tashuvlarni rivojlanishida logistikaning tutgan o’rnini baholash; 
- 
transport-ekspeditorlik kompaniyalarining turlarini o’rganish; 
- 
transport-ekspeditorlik kompaniyalari tomonidan amalga oshiriladigan xizmatlar 
turlari tahlil etish; 
- 
transport-ekspeditorlik xizmatlariga talablarni aniqlashni marketing tadqiqotlarining 
usullari tahlil etish; 
- 
transport-ekspeditorlik xizmatlari ko’rsatkichlarini tanlash; 
- 
transport-ekspeditorlik xizmatlariga bo’lgan talablarni aniqlash usullarini ishlab 
chiqish; 
Ekspeditorlik xizmatlari – bu vositachilik va yordamchi-texnologik xizmatlar 
kompleksi bo’lib, shartnoma asosida bu xizmatlarni amalga oshirishni o’z zimmasiga 
ekspeditor oladi. 
Transport-ekspeditorlik xizmati – yuklarni tashkil qilish va jo’natish jarayoni bilan 
bog’liq bo’lgan transport xizmatining turi hamda transport ekspeditsiyasi shartnomasi asosida 
yuklarni tashishga taalluqli bo’lgan boshqa ishlar turining bajarilishidir. 
Ekspeditorlar o’zlarining transport-ekspeditorlik xizmatlarini ko’rsatish faoliyatini 
litsenziya asosida amalga oshiradilar. Transport-ekspeditorlik faoliyatini litsenziyalashtirish 
tartibi O’zbekiston Respublikasining Vazirlar Mahkamasi tomonidan aniqlanadi. 
Ekspeditorning bajaradigan funksiyalari: 
-ekspeditor o’z mijozini savdo shartnomasini tuzish uchun oldindan uni maslahatchi 
sifatida ishtirok etishiga ishontirishi kerak yoki kelishuv ishtirokchilari bilan tanishtirishi 
kerak; 
- ekspeditor yuk tashish bo’yicha transport- yuk xatini (nakladnoyni) va boshqa xujjatlarni 
rasmiylashtiradi; 
- ekspeditor yuk jo’natuvchining omborxonasidan temir yo’l stansiyasiga, portga, yuk 
avtostansiyasiga yukni yetkazishni tashkil qiladi; 
- ekspeditor yuklash va tushirish ishlarini, saqlashni va yukni to’kish ishlarini tashkil etadi; 
- ekspeditor yirik partiyadagi tovarlarni navlarga ajratadi va yuklarni konsolidatsiyasi ( 
ekspeditorning shartnoma bo’yicha o’z zimmasiga olgan ishlarni bajarish) bilan 
shug’ullanadi; 
- ekspeditor mayda partiyalarni komplektlaydi (yig’adi) va yukni oluvchiga yetkazishni 
tashkil qiladi; 
- ekspeditor qadoqlash va markirlash ishlarini , yukni qabul qilish va topshirish, o’rinlar 
sonini tekshirish, yukning tarasi va qadoqlashni va mosligini tekshirish ishlarini amalga 
oshiradi; 
- ekspeditor yuklarni bojxona tozaluviga, fitosanitar nazoratiga va korantin operatsiyalariga 
amaliy yordam qiladi; 
- ekspeditor kamomat, ortiqchaligi bo’yicha tovarning shikastlanishi bo’yicha tijorat 
dalolatnomalarini rasmiylashtiradi; 
- ekspeditor to’lovlarni amalga oshirilishiga yordamlashadi va o’zi yetkazgan yuk uchun 
to’lovni amalga oshiradi. 
Transport-ekspeditorlik xizmatlari o’z ichiga quyidagilarni olishi mumkin: 
- yukni jo’natish joyidan manzilgacha bo’lgan yuk tashish amaliyotini tashkil 
qilish; 
- mijozning shartiga ko’ra optimal yuk tashish yo’lini tanlash; 

---

Техник ва технологик фанлар со
ҳ
аларининг инновацион масалалари. ТДТУ ТФ 2020 
54 
- yuk jo’natuvchining omboridan (terminalidan) yuklarni qabul qilish, yuk qabul 
qiluvchining yoki tashuvchining omboriga yetkazish va topshirish; 
- qadoqlash, markirovka qilish, paketlarga solish, navlash va yuklarni saqlash; 
- yuklarni sug’urtalash; 
- yukning jo’natilgani, turgan joyi, manzilga yetib kelganligi haqida xabar jo’natish; 
- xizmatlar turi haqidagi axborot, boshqa ekspeditorlarning ish tartibi va tariflari va boshqa 
operativ axborotlar; 
- transport-ekspeditorlik faoliyati bilan bog’liq bo’lgan savollar bo’yicha maslahatlar; 
- bojxona rasmiyatchiligini bajarish; 
- yukni tashishni bajarganligi uchun kuzatuvchi bilan bo’lgan hisobni amalga oshirish; 
- yuklarni tashish bilan bog’liq bo’lgan boshqa xizmatlar. 
Ekspeditsion xizmatlar deb yuk tashish jarayoni bilan bog’lik bo’lgan operatsiyalar 
yoki ishlar tushuniladi. Bu operatsiyalar materiallarni manzilga yetkazishni, omborlash va 
saqlashni, qadoqlash va ishlov berish (agregirlash) ni o’z ichiga oladi. 
Bunga hisoblash operatsiyalari, ekspeditorlik va hisoblash operatsiyalari maslahatlari, 
yuklarni bojxona deklaratsiyasi, yo’nalishni tanlash, harakat jadvalini ishlab chiqish va 
transport vositalariga texnik xizmat ko’rsatish, transport xujjatlarini rasmiylashtirish, yukni 
qabul qilish, topshirish, yuklash-tushirish ishlari kiradi. 
Keng qamrovli iste‘molchilarning talablari transport-ekspeditorlik xizmatlarining katta 
sonli kompaniyalari – ekspeditorlari va bu kompaniyalar ko’rsatadigan asosiy, hamda 
qo’shimcha keng xizmatlari hisobiga qondiriladi. Bu bozordagi iste‘molchilarning har xil 
talablari yukori darajada qondirilishini ta‘kidlashi mumkin. 
Avtomobillarda xalqaro tashish milliy iqtisodiyotimizni rivojlantirishda asosiy 
ishonchli manba bo’lib xizmat qiladi. Xalqaro yuk tashish butun dunyoda yuqori darajadagi 
foyda keltiruvchi ishonchli biznes hisoblanib, davlat iqtisodi rivojiga salmoqli hissa qo’shadi. 
Yevropa davlatlarida xalqaro tashishlarning 44% avtomobil transporti ulushiga to’g’ri 
kelmoqda. Shuningdek, 41% - dengiz transportiga, 8% - temir yo’l transportiga, 4% - ichki 
suv transportiga to’g’ri kelmoqda. 
AQSH tadqiqotchilarining olib borgan tadqiqotlari natijasiga ko’ra mahsulot ishab 
chiqarilishidan uni iste‘molchigacha yetib borishida transport xizmati xarajati umumiy 
xarajatning (mahsulot tannarxi) 1/3 qismini tashkil etarkan.