Conference Paper

Фойдаланилган адабиётлар: 
1. Рождение легенды: строительство трансконтинентальной системы газопроводов 
“Средняя Азия — Центр” // Windows ege-ru. 
2. Объекты линейного строительства OOO «NEFTGAZMONTAJ» // http://yandex.uz 
3. Маҳмудов М. Хоразм муқаддас замин. ‒ Б. 41-45. 
4. Батафсил:Узбекистан превращается в газового гиганта? // Евро‒Азия эксперт / 
https://www.vestifinance.ru/articles/121034 
5. Хоразм вилоят статистика бошқармаси маълумотлари, 2019. 
АВТОМОБИЛ ЧИҚИНДИ ШИНАЛАРИДАН МУҚОБИЛ ЁҚИЛҒИ ОЛИШ 
ТЕХНОЛОГИЯСИНИ ЎРГАНИШ 
Мирзақулов Ғ.Р., Юсупов Ф.М.

ФарПИ, ЎзФАУНКИ 
 
 
Бугунги кунда эскирган автомобил шиналарини қайта ишлаш ва йўқ қилиш бўйича 
дунё олимлари кўплаб ишларни амалга оширган. Юқори молекулали бирикмалар, 
резина ва нефтдан олинган ёқилғилар углеводородлардир, уларнинг таркибида углерод 
ва водород элементлари мавжуд. Уларнинг орасидаги фарқ шундаки, пластик ва резина 
молекулалари, бензин ва дизел ёқилғилари таркибидаги молекулалардан мураккаброқ 
ва узунроқ углерод занжирига эга. Шунинг учун чиқинди пластмасса ва резиналарни 
ёқилғига айлантириш мумкин. Кўплаб ривожланган давлатларда резина чиқиндиларини 
қайта ишлаш йўли билан ёқилғи олиш муаммоси ҳал этилган. Илмий изланишларимиз 

---

Техник ва технологик фанлар со
ҳ
аларининг инновацион масалалари. ТДТУ ТФ 2020 
50 
натижасида Республикамизда биринчи маротаба резина чиқиндилари асосида суюқ 
муқобил ёқилғи олинди. 
Маҳаллий ва хорижий тажрибани таҳлил қилиб, ишлатилган автошина ва резина 
маҳсулотларини йўқ қилишнинг энг истиқболли усули – уларни қайта ишлаб ёқилғи, 
сурков мойиларни, углеводород газлари ва металларини ажратиб олиб, саноат ва халқ 
хўжалигида самарали фойдаланиш деган хулосага келиш мумкин. Ушбу технологияни 
қўллашнинг ўзига хос хусусияти атроф-муҳитга зарарли моддаларни чиқиши камлиги, 
қайта ишлаш натижасида қимматбаҳо ҳисобланган ёқилғилар олинишидадир. 
Шиналарни йўқ қилишнинг ушбу усули билан зарарли чиқиндиларнинг минимал 
миқдорини, баъзида эса уларнинг деярли йўқлигини таъминлаш мумкин. 
Автомобил шинасини қайта ишлаш учун унинг кимёвий таркибини ўрганиб 
чиқилди. Автошинанинг таркиби қуйидаги моддалардан иборат бўлади: Каучук, техник 
углерод, силикат кислота, смолалар ва мойлар, олтингугурт, вулканизация 
фаоллаштирувчилари .
Демак такибида углеводородлар, синтетик каучук, смола, мойлар, техник 
углерод тутган автошинадан термик пиролиз қилиш йўли орқали углеводородларга бой 
бўлган суюқ, газ ва қаттиқ фазаларда турли маҳсулотлар олиш мумкин. Жараённи 
амалга ошириш учун пиролиз жараёни танлаб олинди. Пиролиз – нефт кимё 
саноатининг кенг қўлланиладиган жараёнларидан бири ҳисобланади. Пиролиз жараёни 
учун хом-ашё танлаш жуда муҳим саналади. Чунки, пиролиз жараёнида ҳосил 
бўладиган маҳсулот хом-ашёга боғлиқдир. Дунё олимлари олиб борган тадқиқотлар 
ўрганилганда жараённи одатда пиролиз жараёнини паст ҳароратли ва юқори хароратли 
режимда олиб бориш мумкинлиги кўринади. Паст ҳароратдаги режимда олиб бориш 
углеводородларни тўлиқ парчаланиб кетмаслигини таъминлаб беради.
Бундан ташқари пиролиз жараённи паст ҳароратда олиб борилса асосан 
ароматик углеводородларни ҳосил бўлиши кўпаяди, юқори ҳароратда эса кокс билан 
пиролиз смоласи кўп ҳосил бўлади. Автошина пиролизи жараённи амалга ошириш 
учун паст ҳароратли термик пиролиз усули танлаб олинди.
Термик пиролиз - бу юқори молекулали материалларнинг кислородсиз шароитда 
қиздириш йўли билан паст молекулали бирикмалар олишдир.
Лаборатория шароитида эскирган автошинадан ёқилғи олиш учун лаборатория
жиҳозлардан фойдаланиб схема жамланди. Жараён амалга ошириш учун техника 
хавфсизлигига риоя этган ҳолда текшириб кўрилди ва барча зарурий воситалар 
тайёрлаб қўйилди. Жараён амалга ошириш учун 400, 500, 600 ºC ҳароратлар танлаб 
олинди. Паст ҳароратда борадиган пиролиз жараёни асосан 500-600 ºC ҳароратда 
амалга оширилиши назарий жиҳатдан ўрганилди.